TITI LVCRETI CARI DE RERVM NATVRA LIBER PRIMVS
Aeneadum genetrix, hominum divomque voluptas
Alma Venus, caeli subter labentia signa
Quae mare navigerum, quae terras frugiferentis
Concelebras, per te quoniam genus omne animantum
Concipitur visitque exortum lumina solis: 5
Te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli
Adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus
Summittit flores, tibi rident aequora ponti
Placatumque nitet diffuso lumine caelum
Nam simul ac species patefactast verna diei 10
Et reserata viget genitabilis aura favoni
Aeriae primum volucris te, diva, tuumque
Significant initum perculsae corda tua vi
Inde ferae pecudes persultant pabula laeta 15
Et rapidos tranant amnis: ita capta lepore 14
Te sequitur cupide quo quamque inducere pergis. 16
Denique per maria ac montis fluviosque rapacis
Frondiferasque domos avium camposque virentis
Omnibus incutiens blandum per pectora amorem
Efficis ut cupide generatim saecla propagent. 20
Quae quoniam rerum naturam sola gubernas
Nec sine te quicquam dias in luminis oras
Exoritur neque fit laetum neque amabile quicquam
Te sociam studeo scribendis versibus esse
Quos ego de rerum natura pangere conor 25
Memmiadae nostro, quem tu, dea, tempore in omni
Omnibus ornatum voluisti excellere rebus
Quo magis aeternum da dictis, diva, leporem
Effice ut interea fera moenera militiai
Per maria ac terras omnis sopita quiescant; 30
Nam tu sola potes tranquilla pace iuvare
Mortalis, quoniam belli fera moenera Mavors
Armipotens regit, in gremium qui saepe tuum se
Reiicit aeterno devictus vulnere amoris
Atque ita suspiciens tereti cervice reposta 35
Pascit amore avidos inhians in te, dea, visus
Eque tuo pendet resupini spiritus ore
Hunc tu, diva, tuo recubantem corpore sancto
Circum fusa super, suavis ex ore loquellas
Funde petens placidam Romanis, incluta, pacem; 40
Nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo
Possumus aequo animo nec Memmi clara propago
Talibus in rebus communi desse saluti
Omnis enim per se divum natura necessest
Immortali aevo summa cum pace fruatur 45
Semota ab nostris rebus seiunctaque longe;
Nam privata dolore omni, privata periclis
Ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri
Nec bene promeritis capitur nec tangitur ira
Humana ante oculos foede cum vita iaceret 62
In terris oppressa gravi sub religione
Quae caput a caeli regionibus ostendebat
Horribili super aspectu mortalibus instans, 65
Primum Graius homo mortalis tollere contra
Est oculos ausus primusque obsistere contra;
Quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti
Murmure compressit caelum, sed eo magis acrem
Inritat animi virtutem, effringere ut arta 70
Naturae primus portarum claustra cupiret
Ergo vivida vis animi pervicit et extra
Processit longe flammantia moenia mundi
Atque omne immensum peragravit mente animoque
Unde refert nobis victor quid possit oriri, 75
Quid nequeat, finita potestas denique cuique
Qua nam sit ratione atque alte terminus haerens
Quare religio pedibus subiecta vicissim
Opteritur, nos exaequat victoria caelo
Illud in his rebus vereor, ne forte rearis 80
Impia te rationis inire elementa viamque
Indugredi sceleris. quod contra saepius illa
Religio peperit scelerosa atque impia facta
Aulide quo pacto Triviai virginis aram
Iphianassai turparunt sanguine foede 85
Ductores Danaum delecti, prima virorum
Cui simul infula virgineos circum data comptus
Ex utraque pari malarum parte profusast
Et maestum simul ante aras adstare parentem
Sensit et hunc propter ferrum celare ministros 90
Aspectuque suo lacrimas effundere civis
Muta metu terram genibus summissa petebat
Nec miserae prodesse in tali tempore quibat
Quod patrio princeps donarat nomine regem;
Nam sublata virum manibus tremibundaque ad aras 95
Deductast, non ut sollemni more sacrorum
Perfecto posset claro comitari Hymenaeo
Sed casta inceste nubendi tempore in ipso
Hostia concideret mactatu maesta parentis
Exitus ut classi felix faustusque daretur. 100
Tantum religio potuit suadere malorum
Tutemet a nobis iam quovis tempore vatum
Terriloquis victus dictis desciscere quaeres
Quippe etenim quam multa tibi iam fingere possunt
Somnia, quae vitae rationes vertere possint 105
Fortunasque tuas omnis turbare timore!
Et merito; nam si certam finem esse viderent
Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent
Religionibus atque minis obsistere vatum
Nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas, 110
Aeternas quoniam poenas in morte timendum
Ignoratur enim quae sit natura animai
Nata sit an contra nascentibus insinuetur
Et simul intereat nobiscum morte dirempta
An tenebras Orci visat vastasque lacunas 115
An pecudes alias divinitus insinuet se
Ennius ut noster cecinit, qui primus amoeno
Detulit ex Helicone perenni fronde coronam
Per gentis Italas hominum quae clara clueret;
Etsi praeterea tamen esse Acherusia templa 120
Ennius aeternis exponit versibus edens
Quo neque permaneant animae neque corpora nostra
Sed quaedam simulacra modis pallentia miris;
Unde sibi exortam semper florentis Homeri
Commemorat speciem lacrimas effundere salsas 125
Coepisse et rerum naturam expandere dictis
Qua propter bene cum superis de rebus habenda
Nobis est ratio, solis lunaeque meatus
Qua fiant ratione, et qua vi quaeque gerantur
In terris, tunc cum primis ratione sagaci 130
Unde anima atque animi constet natura videndum
Et quae res nobis vigilantibus obvia mentes
Terrificet morbo adfectis somnoque sepultis
Cernere uti videamur eos audireque coram
Morte obita quorum tellus amplectitur ossa. 135
Quod super est, vacuas auris animumque sagacem 50
Semotum a curis adhibe veram ad rationem
Ne mea dona tibi studio disposta fideli
Intellecta prius quam sint, contempta relinquas
Nam tibi de summa caeli ratione deumque
Disserere incipiam et rerum primordia pandam, 55
Unde omnis natura creet res, auctet alatque
Quove eadem rursum natura perempta resolvat
Quae nos materiem et genitalia corpora rebus
Reddunda in ratione vocare et semina rerum
Appellare suemus et haec eadem usurpare 60
Corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis
Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta 136
Difficile inlustrare Latinis versibus esse
Multa novis verbis praesertim cum sit agendum
Propter egestatem linguae et rerum novitatem;
Sed tua me virtus tamen et sperata voluptas 140
Suavis amicitiae quemvis efferre laborem
Suadet et inducit noctes vigilare serenas
Quaerentem dictis quibus et quo carmine demum
Clara tuae possim praepandere lumina menti
Res quibus occultas penitus convisere possis. 145
Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest
Non radii solis neque lucida tela diei
Discutiant, sed naturae species ratioque
Principium cuius hinc nobis exordia sumet
Nullam rem e nihilo gigni divinitus umquam. 150
Quippe ita formido mortalis continet omnis
Quod multa in terris fieri caeloque tuentur
Quorum operum causas nulla ratione videre
Possunt ac fieri divino numine rentur
Quas ob res ubi viderimus nil posse creari 156
De nihilo, tum quod sequimur iam rectius inde
Perspiciemus, et unde queat res quaeque creari
Et quo quaeque modo fiant opera sine divom. 155
Nam si de nihilo fierent, ex omnibus rebus 159
Omne genus nasci posset, nil semine egeret
E mare primum homines, e terra posset oriri
Squamigerum genus et volucres erumpere caelo;
Armenta atque aliae pecudes, genus omne ferarum
Incerto partu culta ac deserta tenerent
Nec fructus idem arboribus constare solerent, 165
Sed mutarentur, ferre omnes omnia possent
Quippe ubi non essent genitalia corpora cuique
Qui posset mater rebus consistere certa?
At nunc seminibus quia certis quaeque creantur
Inde enascitur atque oras in luminis exit, 170
Materies ubi inest cuiusque et corpora prima;
Atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni
Quod certis in rebus inest secreta facultas
Praeterea cur vere rosam, frumenta calore
Vites autumno fundi suadente videmus, 175
Si non, certa suo quia tempore semina rerum
Cum confluxerunt, patefit quod cumque creatur
Dum tempestates adsunt et vivida tellus
Tuto res teneras effert in luminis oras?
Quod si de nihilo fierent, subito exorerentur 180
Incerto spatio atque alienis partibus anni
Quippe ubi nulla forent primordia, quae genitali
Concilio possent arceri tempore iniquo
Nec porro augendis rebus spatio foret usus
Seminis ad coitum, si e nilo crescere possent; 185
Nam fierent iuvenes subito ex infantibus parvis
E terraque exorta repente arbusta salirent
Quorum nil fieri manifestum est, omnia quando
Paulatim crescunt, ut par est semine certo
Crescentesque genus servant; ut noscere possis 190
Quicque sua de materia grandescere alique
Huc accedit uti sine certis imbribus anni
Laetificos nequeat fetus submittere tellus
Nec porro secreta cibo natura animantum
Propagare genus possit vitamque tueri; 195
Ut potius multis communia corpora rebus
Multa putes esse, ut verbis elementa videmus
Quam sine principiis ullam rem existere posse
Denique cur homines tantos natura parare
Non potuit, pedibus qui pontum per vada possent 200
Transire et magnos manibus divellere montis
Multaque vivendo vitalia vincere saecla
Si non, materies quia rebus reddita certast
Gignundis, e qua constat quid possit oriri?
Nil igitur fieri de nilo posse fatendumst, 205
Semine quando opus est rebus, quo quaeque creatae
Aeris in teneras possint proferrier auras
Postremo quoniam incultis praestare videmus
Culta loca et manibus melioris reddere fetus
Esse videlicet in terris primordia rerum 210
Quae nos fecundas vertentes vomere glebas
Terraique solum subigentes cimus ad ortus;
Quod si nulla forent, nostro sine quaeque labore
Sponte sua multo fieri meliora videres
Huc accedit uti quicque in sua corpora rursum 215
Dissoluat natura neque ad nihilum interemat res
Nam siquid mortale e cunctis partibus esset
Ex oculis res quaeque repente erepta periret;
Nulla vi foret usus enim, quae partibus eius
Discidium parere et nexus exsolvere posset. 220
Quod nunc, aeterno quia constant semine quaeque
Donec vis obiit, quae res diverberet ictu
Aut intus penetret per inania dissoluatque
Nullius exitium patitur natura videri
Praeterea quae cumque vetustate amovet aetas, 225
Si penitus peremit consumens materiem omnem
Unde animale genus generatim in lumina vitae
Redducit Venus, aut redductum daedala tellus
Unde alit atque auget generatim pabula praebens?
Unde mare ingenuei fontes externaque longe 230
Flumina suppeditant? unde aether sidera pascit?
Omnia enim debet, mortali corpore quae sunt
Infinita aetas consumpse ante acta diesque
Quod si in eo spatio atque ante acta aetate fuere
E quibus haec rerum consistit summa refecta, 235
Inmortali sunt natura praedita certe
Haud igitur possunt ad nilum quaeque reverti
Denique res omnis eadem vis causaque volgo
Conficeret, nisi materies aeterna teneret
Inter se nexus minus aut magis indupedita; 240
Tactus enim leti satis esset causa profecto
Quippe ubi nulla forent aeterno corpore, quorum
Contextum vis deberet dissolvere quaeque
At nunc, inter se quia nexus principiorum
Dissimiles constant aeternaque materies est, 245
Incolumi remanent res corpore, dum satis acris
Vis obeat pro textura cuiusque reperta
Haud igitur redit ad nihilum res ulla, sed omnes
Discidio redeunt in corpora materiai
Postremo pereunt imbres, ubi eos pater aether 250
In gremium matris terrai praecipitavit;
At nitidae surgunt fruges ramique virescunt
Arboribus, crescunt ipsae fetuque gravantur
Hinc alitur porro nostrum genus atque ferarum
Hinc laetas urbes pueris florere videmus 255
Frondiferasque novis avibus canere undique silvas
Hinc fessae pecudes pinguis per pabula laeta
Corpora deponunt et candens lacteus umor
Uberibus manat distentis, hinc nova proles
Artubus infirmis teneras lasciva per herbas 260
Ludit lacte mero mentes perculsa novellas
Haud igitur penitus pereunt quaecumque videntur
Quando alit ex alio reficit natura nec ullam
Rem gigni patitur nisi morte adiuta aliena
Nunc age, res quoniam docui non posse creari 265
De nihilo neque item genitas ad nil revocari
Ne qua forte tamen coeptes diffidere dictis
Quod nequeunt oculis rerum primordia cerni
Accipe praeterea quae corpora tute necessest
Confiteare esse in rebus nec posse videri. 270
Principio venti vis verberat incita corpus
Ingentisque ruit navis et nubila differt
Inter dum rapido percurrens turbine campos
Arboribus magnis sternit montisque supremos
Silvifragis vexat flabris: ita perfurit acri 275
Cum fremitu saevitque minaci murmure pontus
Sunt igitur venti ni mirum corpora caeca
Quae mare, quae terras, quae denique nubila caeli
Verrunt ac subito vexantia turbine raptant
Nec ratione fluunt alia stragemque propagant 280
Et cum mollis aquae fertur natura repente
Flumine abundanti, quam largis imbribus auget
Montibus ex altis magnus decursus aquai
Fragmina coniciens silvarum arbustaque tota
Nec validi possunt pontes venientis aquai 285
Vim subitam tolerare: ita magno turbidus imbri
Molibus incurrit validis cum viribus amnis
Dat sonitu magno stragem volvitque sub undis
Grandia saxa, ruit qua quidquid fluctibus obstat
Sic igitur debent venti quoque flamina ferri, 290
Quae vel uti validum cum flumen procubuere
Quam libet in partem, trudunt res ante ruuntque
Impetibus crebris, inter dum vertice torto
Corripiunt rapidique rotanti turbine portant
Quare etiam atque etiam sunt venti corpora caeca, 295
Quandoquidem factis et moribus aemula magnis
Amnibus inveniuntur, aperto corpore qui sunt
Tum porro varios rerum sentimus odores
Nec tamen ad naris venientis cernimus umquam
Nec calidos aestus tuimur nec frigora quimus 300
Usurpare oculis nec voces cernere suemus;
Quae tamen omnia corporea constare necessest
Natura, quoniam sensus inpellere possunt;
Tangere enim et tangi, nisi corpus, nulla potest res
Denique fluctifrago suspensae in litore vestis 305
Uvescunt, eaedem dispansae in sole serescunt
At neque quo pacto persederit umor aquai
Visumst nec rursum quo pacto fugerit aestu
In parvas igitur partis dispergitur umor
Quas oculi nulla possunt ratione videre. 310
Quin etiam multis solis redeuntibus annis
Anulus in digito subter tenuatur habendo
Stilicidi casus lapidem cavat, uncus aratri
Ferreus occulte decrescit vomer in arvis
Strataque iam volgi pedibus detrita viarum 315
Saxea conspicimus; tum portas propter aena
Signa manus dextras ostendunt adtenuari
Saepe salutantum tactu praeterque meantum
Haec igitur minui, cum sint detrita, videmus
Sed quae corpora decedant in tempore quoque, 320
Invida praeclusit speciem natura videndi
Postremo quae cumque dies naturaque rebus
Paulatim tribuit moderatim crescere cogens
Nulla potest oculorum acies contenta tueri
Nec porro quae cumque aevo macieque senescunt, 325
Nec, mare quae impendent, vesco sale saxa peresa
Quid quoque amittant in tempore cernere possis
Corporibus caecis igitur natura gerit res
Nec tamen undique corporea stipata tenentur
Omnia natura; namque est in rebus inane. 330
Quod tibi cognosse in multis erit utile rebus
Nec sinet errantem dubitare et quaerere semper
De summa rerum et nostris diffidere dictis
Qua propter locus est intactus inane vacansque
Quod si non esset, nulla ratione moveri 335
Res possent; namque officium quod corporis exstat
Officere atque obstare, id in omni tempore adesset
Omnibus; haud igitur quicquam procedere posset
Principium quoniam cedendi nulla daret res
At nunc per maria ac terras sublimaque caeli 340
Multa modis multis varia ratione moveri
Cernimus ante oculos, quae, si non esset inane
Non tam sollicito motu privata carerent
Quam genita omnino nulla ratione fuissent
Undique materies quoniam stipata quiesset. 345
Praeterea quamvis solidae res esse putentur
Hinc tamen esse licet raro cum corpore cernas
In saxis ac speluncis permanat aquarum
Liquidus umor et uberibus flent omnia guttis
Dissipat in corpus sese cibus omne animantum; 350
Crescunt arbusta et fetus in tempore fundunt
Quod cibus in totas usque ab radicibus imis
Per truncos ac per ramos diffunditur omnis
Inter saepta meant voces et clausa domorum
Transvolitant, rigidum permanat frigus ad ossa. 355
Quod nisi inania sint, qua possent corpora quaeque
Transire, haud ulla fieri ratione videres
Denique cur alias aliis praestare videmus
Pondere res rebus nihilo maiore figura?
Nam si tantundemst in lanae glomere quantum 360
Corporis in plumbo est, tantundem pendere par est
Corporis officiumst quoniam premere omnia deorsum
Contra autem natura manet sine pondere inanis
Ergo quod magnumst aeque leviusque videtur
Ni mirum plus esse sibi declarat inanis; 365
At contra gravius plus in se corporis esse
Dedicat et multo vacui minus intus habere
Est igitur ni mirum id quod ratione sagaci
Quaerimus, admixtum rebus, quod inane vocamus
Illud in his rebus ne te deducere vero 370
Possit, quod quidam fingunt, praecurrere cogor
Cedere squamigeris latices nitentibus aiunt
Et liquidas aperire vias, quia post loca pisces
Linquant, quo possint cedentes confluere undae;
Sic alias quoque res inter se posse moveri 375
Et mutare locum, quamvis sint omnia plena
Scilicet id falsa totum ratione receptumst
Nam quo squamigeri poterunt procedere tandem
Ni spatium dederint latices? concedere porro
Quo poterunt undae, cum pisces ire nequibunt? 380
Aut igitur motu privandumst corpora quaeque
Aut esse admixtum dicundumst rebus inane
Unde initum primum capiat res quaeque movendi
Postremo duo de concursu corpora lata
Si cita dissiliant, nempe aer omne necessest, 385
Inter corpora quod fiat, possidat inane
Is porro quamvis circum celerantibus auris
Confluat, haud poterit tamen uno tempore totum
Compleri spatium; nam primum quemque necessest
Occupet ille locum, deinde omnia possideantur. 390
Quod si forte aliquis, cum corpora dissiluere
Tum putat id fieri quia se condenseat aer
Errat; nam vacuum tum fit quod non fuit ante
Et repletur item vacuum quod constitit ante
Nec tali ratione potest denserier aer 395
Nec, si iam posset, sine inani posset, opinor
Ipse in se trahere et partis conducere in unum
Qua propter, quamvis causando multa moreris
Esse in rebus inane tamen fateare necessest
Multaque praeterea tibi possum commemorando 400
Argumenta fidem dictis conradere nostris
Verum animo satis haec vestigia parva sagaci
Sunt, per quae possis cognoscere cetera tute
Namque canes ut montivagae persaepe ferai
Naribus inveniunt intectas fronde quietes, 405
Cum semel institerunt vestigia certa viai
Sic alid ex alio per te tute ipse videre
Talibus in rebus poteris caecasque latebras
Insinuare omnis et verum protrahere inde
Quod si pigraris paulumve recesseris ab re, 410
Hoc tibi de plano possum promittere, Memmi:
Usque adeo largos haustus e fontibus magnis
Lingua meo suavis diti de pectore fundet
Ut verear ne tarda prius per membra senectus
Serpat et in nobis vitai claustra resolvat, 415
Quam tibi de quavis una re versibus omnis
Argumentorum sit copia missa per auris
Sed nunc ut repetam coeptum pertexere dictis
Omnis ut est igitur per se natura duabus
Constitit in rebus; nam corpora sunt et inane, 420
Haec in quo sita sunt et qua diversa moventur
Corpus enim per se communis dedicat esse
Sensus; cui nisi prima fides fundata valebit
Haut erit occultis de rebus quo referentes
Confirmare animi quicquam ratione queamus. 425
Tum porro locus ac spatium, quod inane vocamus
Si nullum foret, haut usquam sita corpora possent
Esse neque omnino quoquam diversa meare;
Id quod iam supera tibi paulo ostendimus ante
Praeterea nihil est quod possis dicere ab omni 430
Corpore seiunctum secretumque esse ab inani
Quod quasi tertia sit numero natura reperta
Nam quod cumque erit, esse aliquid debebit id ipsum
Augmine vel grandi vel parvo denique, dum sit;
Cui si tactus erit quamvis levis exiguusque, 435
Corporis augebit numerum summamque sequetur;
Sin intactile erit, nulla de parte quod ullam
Rem prohibere queat per se transire meantem
Scilicet hoc id erit, vacuum quod inane vocamus
Praeterea per se quod cumque erit, aut faciet quid 440
Aut aliis fungi debebit agentibus ipsum
Aut erit ut possint in eo res esse gerique
At facere et fungi sine corpore nulla potest res
Nec praebere locum porro nisi inane vacansque
Ergo praeter inane et corpora tertia per se 445
Nulla potest rerum in numero natura relinqui
Nec quae sub sensus cadat ullo tempore nostros
Nec ratione animi quam quisquam possit apisci
Nam quae cumque cluent, aut his coniuncta duabus
Rebus ea invenies aut horum eventa videbis. 450
Coniunctum est id quod nusquam sine permitiali
Discidio potis est seiungi seque gregari
Pondus uti saxis, calor ignis, liquor aquai
Tactus corporibus cunctis, intactus inani
Servitium contra paupertas divitiaeque, 455
Libertas bellum concordia cetera quorum
Adventu manet incolumis natura abituque
Haec soliti sumus, ut par est, eventa vocare
Tempus item per se non est, sed rebus ab ipsis
Consequitur sensus, transactum quid sit in aevo, 460
Tum quae res instet, quid porro deinde sequatur;
Nec per se quemquam tempus sentire fatendumst
Semotum ab rerum motu placidaque quiete
Denique Tyndaridem raptam belloque subactas
Troiiugenas gentis cum dicunt esse, videndumst 465
Ne forte haec per se cogant nos esse fateri
Quando ea saecla hominum, quorum haec eventa fuerunt
Inrevocabilis abstulerit iam praeterita aetas;
Namque aliud terris, aliud regionibus ipsis
Eventum dici poterit quod cumque erit actum. 470
Denique materies si rerum nulla fuisset
Nec locus ac spatium, res in quo quaeque geruntur
Numquam Tyndaridis forma conflatus amore
Ignis Alexandri Phrygio sub pectore gliscens
Clara accendisset saevi certamina belli 475
Nec clam durateus Troiianis Pergama partu
Inflammasset equos nocturno Graiiugenarum;
Perspicere ut possis res gestas funditus omnis
Non ita uti corpus per se constare neque esse
Nec ratione cluere eadem qua constet inane, 480
Sed magis ut merito possis eventa vocare
Corporis atque loci, res in quo quaeque gerantur
Corpora sunt porro partim primordia rerum
Partim concilio quae constant principiorum
Sed quae sunt rerum primordia, nulla potest vis 485
Stinguere; nam solido vincunt ea corpore demum
Etsi difficile esse videtur credere quicquam
In rebus solido reperiri corpore posse
Transit enim fulmen caeli per saepta domorum
Clamor ut ac voces, ferrum candescit in igni 490
Dissiliuntque fero ferventi saxa vapore;
Cum labefactatus rigor auri solvitur aestu
Tum glacies aeris flamma devicta liquescit;
Permanat calor argentum penetraleque frigus
Quando utrumque manu retinentes pocula rite 495
Sensimus infuso lympharum rore superne
Usque adeo in rebus solidi nihil esse videtur
Sed quia vera tamen ratio naturaque rerum
Cogit, ades, paucis dum versibus expediamus
Esse ea quae solido atque aeterno corpore constent, 500
Semina quae rerum primordiaque esse docemus
Unde omnis rerum nunc constet summa creata
Principio quoniam duplex natura duarum
Dissimilis rerum longe constare repertast
Corporis atque loci, res in quo quaeque geruntur, 505
Esse utramque sibi per se puramque necessest
Nam qua cumque vacat spatium, quod inane vocamus
Corpus ea non est; qua porro cumque tenet se
Corpus, ea vacuum nequaquam constat inane
Sunt igitur solida ac sine inani corpora prima. 510
Praeterea quoniam genitis in rebus inanest
Materiem circum solidam constare necessest;
Nec res ulla potest vera ratione probari
Corpore inane suo celare atque intus habere
Si non, quod cohibet, solidum constare relinquas. 515
Id porro nihil esse potest nisi materiai
Concilium, quod inane queat rerum cohibere
Materies igitur, solido quae corpore constat
Esse aeterna potest, cum cetera dissoluantur
Tum porro si nil esset quod inane vocaret, 520
Omne foret solidum; nisi contra corpora certa
Essent quae loca complerent quae cumque tenerent
Omne quod est spatium, vacuum constaret inane
Alternis igitur ni mirum corpus inani
Distinctum, quoniam nec plenum naviter extat 525
Nec porro vacuum; sunt ergo corpora certa
Quae spatium pleno possint distinguere inane
Haec neque dissolui plagis extrinsecus icta
Possunt nec porro penitus penetrata retexi
Nec ratione queunt alia temptata labare; 530
Id quod iam supra tibi paulo ostendimus ante
Nam neque conlidi sine inani posse videtur
Quicquam nec frangi nec findi in bina secando
Nec capere umorem neque item manabile frigus
Nec penetralem ignem, quibus omnia conficiuntur. 535
Et quo quaeque magis cohibet res intus inane
Tam magis his rebus penitus temptata labascit
Ergo si solida ac sine inani corpora prima
Sunt ita uti docui, sint haec aeterna necessest
Praeterea nisi materies aeterna fuisset, 540
Antehac ad nihilum penitus res quaeque redissent
De nihiloque renata forent quae cumque videmus
At quoniam supra docui nil posse creari
De nihilo neque quod genitumst ad nil revocari
Esse inmortali primordia corpore debent, 545
Dissolui quo quaeque supremo tempore possint
Materies ut subpeditet rebus reparandis
Sunt igitur solida primordia simplicitate
Nec ratione queunt alia servata per aevom
Ex infinito iam tempore res reparare. 550
Denique si nullam finem natura parasset
Frangendis rebus, iam corpora materiai
Usque redacta forent aevo frangente priore
Ut nihil ex illis a certo tempore posset
Conceptum summum aetatis pervadere finem. 555
Nam quidvis citius dissolvi posse videmus
Quam rursus refici; qua propter longa diei
Infinita aetas ante acti temporis omnis
Quod fregisset adhuc disturbans dissoluensque
Numquam relicuo reparari tempore posset. 560
At nunc ni mirum frangendi reddita finis
Certa manet, quoniam refici rem quamque videmus
Et finita simul generatim tempora rebus
Stare, quibus possint aevi contingere florem
Huc accedit uti, solidissima materiai 565
Corpora cum constant, possint tamen omnia reddi
Mollia quae fiunt, aer aqua terra vapores
Quo pacto fiant et qua vi quaeque gerantur
Admixtum quoniam semel est in rebus inane
At contra si mollia sint primordia rerum, 570
Unde queant validi silices ferrumque creari
Non poterit ratio reddi; nam funditus omnis
Principio fundamenti natura carebit
Sunt igitur solida pollentia simplicitate
Quorum condenso magis omnia conciliatu 575
Artari possunt validasque ostendere viris
Porro si nullast frangendis reddita finis
Corporibus, tamen ex aeterno tempore quaeque
Nunc etiam superare necessest corpora rebus
Quae non dum clueant ullo temptata periclo. 580
At quoniam fragili natura praedita constant
Discrepat aeternum tempus potuisse manere
Innumerabilibus plagis vexata per aevom
Denique iam quoniam generatim reddita finis
Crescendi rebus constat vitamque tenendi, 585
Et quid quaeque queant per foedera naturai
Quid porro nequeant, sancitum quando quidem extat
Nec commutatur quicquam, quin omnia constant
Usque adeo, variae volucres ut in ordine cunctae
Ostendant maculas generalis corpore inesse, 590
Inmutabilis materiae quoque corpus habere
Debent ni mirum; nam si primordia rerum
Commutari aliqua possent ratione revicta
Incertum quoque iam constet quid possit oriri
Quid nequeat, finita potestas denique cuique 595
Qua nam sit ratione atque alte terminus haerens
Nec totiens possent generatim saecla referre
Naturam mores victum motusque parentum
Tum porro quoniam est extremum quodque cacumen
Corporis illius, quod nostri cernere sensus 600
Iam nequeunt, id ni mirum sine partibus extat
Et minima constat natura nec fuit umquam
Per se secretum neque post hac esse valebit
Alterius quoniamst ipsum pars primaque et una
Inde aliae atque aliae similes ex ordine partes 605
Agmine condenso naturam corporis explent;
Quae quoniam per se nequeunt constare, necessest
Haerere unde queant nulla ratione revelli
Sunt igitur solida primordia simplicitate
Quae minimis stipata cohaerent partibus arte. 610
Non ex illorum conventu conciliata
Sed magis aeterna pollentia simplicitate
Unde neque avelli quicquam neque deminui iam
Concedit natura reservans semina rebus
Praeterea nisi erit minimum, parvissima quaeque 615
Corpora constabunt ex partibus infinitis
Quippe ubi dimidiae partis pars semper habebit
Dimidiam partem nec res praefiniet ulla
Ergo rerum inter summam minimamque quod escit
Nil erit ut distet; nam quamvis funditus omnis 620
Summa sit infinita, tamen, parvissima quae sunt
Ex infinitis constabunt partibus aeque
Quod quoniam ratio reclamat vera negatque
Credere posse animum, victus fateare necessest
Esse ea quae nullis iam praedita partibus extent 625
Et minima constent natura. quae quoniam sunt
Illa quoque esse tibi solida atque aeterna fatendum
Denique si minimas in partis cuncta resolvi
Cogere consuesset rerum natura creatrix
Iam nihil ex illis eadem reparare valeret 630
Propterea quia, quae nullis sunt partibus aucta
Non possunt ea quae debet genitalis habere
Materies, varios conexus pondera plagas
Concursus motus, per quas res quaeque geruntur
Quapropter qui materiem rerum esse putarunt 635
Ignem atque ex igni summam consistere solo
Magno opere a vera lapsi ratione videntur
Heraclitus init quorum dux proelia primus
Clarus obscuram linguam magis inter inanis
Quamde gravis inter Graios, qui vera requirunt; 640
Omnia enim stolidi magis admirantur amantque
Inversis quae sub verbis latitantia cernunt
Veraque constituunt quae belle tangere possunt
Auris et lepido quae sunt fucata sonore
Nam cur tam variae res possent esse, requiro, 645
Ex uno si sunt igni puroque creatae?
Nil prodesset enim calidum denserier ignem
Nec rare fieri, si partes ignis eandem
Naturam quam totus habet super ignis haberent
Acrior ardor enim conductis partibus esset, 650
Languidior porro disiectis que supatis
Amplius hoc fieri nihil est quod posse rearis
Talibus in causis, ne dum variantia rerum
Tanta queat densis rarisque ex ignibus esse
Id quoque: si faciant admixtum rebus inane, 655
Denseri poterunt ignes rarique relinqui;
Sed quia multa sibi cernunt contraria quae sint
Et fugitant in rebus inane relinquere purum
Ardua dum metuunt, amittunt vera viai
Nec rursum cernunt exempto rebus inane 660
Omnia denseri fierique ex omnibus unum
Corpus, nil ab se quod possit mittere raptim
Aestifer ignis uti lumen iacit atque vaporem
Ut videas non e stipatis partibus esse
Quod si forte alia credunt ratione potesse 665
Ignis in coetu stingui mutareque corpus
Scilicet ex nulla facere id si parte reparcent
Occidet ad nihilum ni mirum funditus ardor
Omnis et nihilo fient quae cumque creantur;
Nam quod cumque suis mutatum finibus exit, 670
Continuo hoc mors est illius quod fuit ante
Proinde aliquid superare necesse est incolume ollis
Ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes
De nihiloque renata vigescat copia rerum
Nunc igitur quoniam certissima corpora quaedam 675
Sunt, quae conservant naturam semper eandem
Quorum abitu aut aditu mutatoque ordine mutant
Naturam res et convertunt corpora sese
Scire licet non esse haec ignea corpora rerum
Nil referret enim quaedam decedere, abire 680
Atque alia adtribui mutarique ordine quaedam
Si tamen ardoris naturam cuncta tenerent;
Ignis enim foret omnimodis quod cumque crearet
Verum, ut opinor, itast: sunt quaedam corpora, quorum
Concursus motus ordo positura figurae 685
Efficiunt ignis mutatoque ordine mutant
Naturam neque sunt igni simulata neque ulli
Praeterea rei quae corpora mittere possit
Sensibus et nostros adiectu tangere tactus
Dicere porro ignem res omnis esse neque ullam 690
Rem veram in numero rerum constare nisi ignem
Quod facit hic idem, perdelirum esse videtur
Nam contra sensus ab sensibus ipse repugnat
Et labefactat eos, unde omnia credita pendent
Unde hic cognitus est ipsi quem nominat ignem; 695
Credit enim sensus ignem cognoscere vere
Cetera non credit, quae nilo clara minus sunt
Quod mihi cum vanum tum delirum esse videtur;
Quo referemus enim? quid nobis certius ipsis
Sensibus esse potest, qui vera ac falsa notemus? 700
Praeterea quare quisquam magis omnia tollat
Et velit ardoris naturam linquere solam
Quam neget esse ignis, tamen esse relinquat?
Aequa videtur enim dementia dicere utrumque
Quapropter qui materiem rerum esse putarunt 705
Ignem atque ex igni summam consistere posse
Et qui principium gignundis aera rebus
Constituere aut umorem qui cumque putarunt
Fingere res ipsum per se terramve creare
Omnia et in rerum naturas vertier omnis, 710
Magno opere a vero longe derrasse videntur
Adde etiam qui conduplicant primordia rerum
Aera iungentes igni terramque liquori
Et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur
Ex igni terra atque anima procrescere et imbri. 715
Quorum Acragantinus cum primis Empedocles est
Insula quem triquetris terrarum gessit in oris
Quam fluitans circum magnis anfractibus aequor
Ionium glaucis aspargit virus ab undis
Angustoque fretu rapidum mare dividit undis 720
Aeoliae terrarum oras a finibus eius
Hic est vasta Charybdis et hic Aetnaea minantur
Murmura flammarum rursum se colligere iras
Faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis
Ad caelumque ferat flammai fulgura rursum. 725
Quae cum magna modis multis miranda videtur
Gentibus humanis regio visendaque fertur
Rebus opima bonis, multa munita virum vi
Nil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se
Nec sanctum magis et mirum carumque videtur. 730
Carmina quin etiam divini pectoris eius
Vociferantur et exponunt praeclara reperta
Ut vix humana videatur stirpe creatus
Hic tamen et supra quos diximus inferiores
Partibus egregie multis multoque minores, 735
Quamquam multa bene ac divinitus invenientes
Ex adyto tam quam cordis responsa dedere
Sanctius et multo certa ratione magis quam
Pythia quae tripodi a Phoebi lauroque profatur
Principiis tamen in rerum fecere ruinas 740
Et graviter magni magno cecidere ibi casu
Primum quod motus exempto rebus inani
Constituunt et res mollis rarasque relinquunt
Aera solem ignem terras animalia frugis
Nec tamen admiscent in eorum corpus inane; 745
Deinde quod omnino finem non esse secandis
Corporibus facient neque pausam stare fragori
Nec prorsum in rebus minimum consistere qui
Cum videamus id extremum cuiusque cacumen
Esse quod ad sensus nostros minimum esse videtur, 750
Conicere ut possis ex hoc, quae cernere non quis
Extremum quod habent, minimum consistere
Huc accedit item, quoniam primordia rerum
Mollia constituunt, quae nos nativa videmus
Esse et mortali cum corpore, funditus ut qui 755
Debeat ad nihilum iam rerum summa reverti
De nihiloque renata vigescere copia rerum;
Quorum utrumque quid a vero iam distet habebis
Deinde inimica modis multis sunt atque veneno
Ipsa sibi inter se; quare aut congressa peribunt 760
Aut ita diffugient, ut tempestate coacta
Fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus
Denique quattuor ex rebus si cuncta creantur
Atque in eas rursum res omnia dissoluuntur
Qui magis illa queunt rerum primordia dici 765
Quam contra res illorum retroque putari?
Alternis gignuntur enim mutantque colorem
Et totam inter se naturam tempore ab omni
[Fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus.]
Sin ita forte putas ignis terraeque coire 770
Corpus et aerias auras roremque liquoris
Nil in concilio naturam ut mutet eorum
Nulla tibi ex illis poterit res esse creata
Non animans, non exanimo cum corpore, ut arbos;
Quippe suam quicque in coetu variantis acervi 775
Naturam ostendet mixtusque videbitur aer
Cum terra simul et quodam cum rore manere
At primordia gignundis in rebus oportet
Naturam clandestinam caecamque adhibere
Emineat ne quid, quod contra pugnet et obstet 780
Quo minus esse queat proprie quodcumque creatur
Quin etiam repetunt a caelo atque ignibus eius
Et primum faciunt ignem se vertere in auras
Aeris, hinc imbrem gigni terramque creari
Ex imbri retroque a terra cuncta reverti, 785
Umorem primum, post aera, deinde calorem
Nec cessare haec inter se mutare, meare
A caelo ad terram, de terra ad sidera mundi
Quod facere haud ullo debent primordia pacto
Immutabile enim quiddam superare necessest, 790
Ne res ad nihilum redigantur funditus omnes;
Nam quod cumque suis mutatum finibus exit
Continuo hoc mors est illius quod fuit ante
Quapropter quoniam quae paulo diximus ante
In commutatum veniunt, constare necessest 795
Ex aliis ea, quae nequeant convertier usquam
Ne tibi res redeant ad nilum funditus omnis;
Quin potius tali natura praedita quaedam
Corpora constituas, ignem si forte crearint
Posse eadem demptis paucis paucisque tributis, 800
Ordine mutato et motu, facere aeris auras
Sic alias aliis rebus mutarier omnis?
'At manifesta palam res indicat' inquis 'in auras
Aeris e terra res omnis crescere alique;
Et nisi tempestas indulget tempore fausto 805
Imbribus, ut tabe nimborum arbusta vacillent
Solque sua pro parte fovet tribuitque calorem
Crescere non possint fruges arbusta animantis.'
Scilicet et nisi nos cibus aridus et tener umor
Adiuvet, amisso iam corpore vita quoque omnis 810
Omnibus e nervis atque ossibus exsoluatur;
Adiutamur enim dubio procul atque alimur nos
Certis ab rebus, certis aliae atque aliae res
Ni mirum quia multa modis communia multis
Multarum rerum in rebus primordia mixta 815
Sunt, ideo variis variae res rebus aluntur
Atque eadem magni refert primordia saepe
Cum quibus et quali positura contineantur
Et quos inter se dent motus accipiantque;
Namque eadem caelum mare terras flumina solem 820
Constituunt, eadem fruges arbusta animantis
Verum aliis alioque modo commixta moventur
Quin etiam passim nostris in versibus ipsis
Multa elementa vides multis communia verbis
Cum tamen inter se versus ac verba necessest 825
Confiteare et re et sonitu distare sonanti
Tantum elementa queunt permutato ordine solo;
At rerum quae sunt primordia, plura adhibere
Possunt unde queant variae res quaeque creari
Nunc et Anaxagorae scrutemur homoeomerian 830
Quam Grai memorant nec nostra dicere lingua
Concedit nobis patrii sermonis egestas
Sed tamen ipsam rem facilest exponere verbis
Principio, rerum quam dicit homoeomerian
Ossa videlicet e pauxillis atque minutis 835
Ossibus hic et de pauxillis atque minutis
Visceribus viscus gigni sanguenque creari
Sanguinis inter se multis coeuntibus guttis
Ex aurique putat micis consistere posse
Aurum et de terris terram concrescere parvis, 840
Ignibus ex ignis, umorem umoribus esse
Cetera consimili fingit ratione putatque
Nec tamen esse ulla de parte in rebus inane
Concedit neque corporibus finem esse secandis
Quare in utraque mihi pariter ratione videtur 845
Errare atque illi, supra quos diximus ante
Adde quod inbecilla nimis primordia fingit;
Si primordia sunt, simili quae praedita constant
Natura atque ipsae res sunt aequeque laborant
Et pereunt, neque ab exitio res ulla refrenat. 850
Nam quid in oppressu valido durabit eorum
Ut mortem effugiat, leti sub dentibus ipsis?
Ignis an umor an aura? quid horum? sanguen an ossa?
Nil ut opinor, ubi ex aequo res funditus omnis
Tam mortalis erit quam quae manifesta videmus 855
Ex oculis nostris aliqua vi victa perire
At neque reccidere ad nihilum res posse neque autem
Crescere de nihilo testor res ante probatas
Praeterea quoniam cibus auget corpus alitque
Scire licet nobis venas et sanguen et ossa 860
860a
Sive cibos omnis commixto corpore dicent
Esse et habere in se nervorum corpora parva
Ossaque et omnino venas partisque cruoris
Fiet uti cibus omnis et aridus et liquor ipse
Ex alienigenis rebus constare putetur, 865
Ossibus et nervis sanieque et sanguine mixto
Praeterea quae cumque e terra corpora crescunt
Si sunt in terris, terram constare necessest
Ex alienigenis, quae terris exoriuntur
Transfer item, totidem verbis utare licebit: 870
In lignis si flamma latet fumusque cinisque
Ex alienigenis consistant ligna necessest
[Praeterea tellus quae corpora cumque alit auget]
Ex alienigenis, quae lignis oriuntur
Linquitur hic quaedam latitandi copia tenvis, 875
Id quod Anaxagoras sibi sumit, ut omnibus omnis
Res putet inmixtas rebus latitare, sed illud
Apparere unum, cuius sint plurima mixta
Et magis in promptu primaque in fronte locata
Quod tamen a vera longe ratione repulsumst; 880
Conveniebat enim fruges quoque saepe, minaci
Robore cum in saxi franguntur, mittere signum
Sanguinis aut aliquid, nostro quae corpore aluntur
Cum lapidi in lapidem terimus, manare cruorem
Consimili ratione herbis quoque saepe decebat, 885
Et latices dulcis guttas similique sapore
Mittere, lanigerae quali sunt ubere lactis
Scilicet et glebis terrarum saepe friatis
Herbarum genera et fruges frondesque videri
Dispertita inter terram latitare minute, 890
Postremo in lignis cinerem fumumque videri
Cum praefracta forent, ignisque latere minutos
Quorum nil fieri quoniam manifesta docet res
Scire licet non esse in rebus res ita mixtas
Verum semina multimodis inmixta latere 895
Multarum rerum in rebus communia debent
'At saepe in magnis fit montibus' inquis 'ut altis
Arboribus vicina cacumina summa terantur
Inter se validis facere id cogentibus austris
Donec flammai fulserunt flore coorto.' 900
Scilicet et non est lignis tamen insitus ignis
Verum semina sunt ardoris multa, terendo
Quae cum confluxere, creant incendia silvis
Quod si facta foret silvis abscondita flamma
Non possent ullum tempus celarier ignes, 905
Conficerent volgo silvas, arbusta cremarent
Iamne vides igitur, paulo quod diximus ante
Permagni referre eadem primordia saepe
Cum quibus et quali positura contineantur
Et quos inter se dent motus accipiantque, 910
Atque eadem paulo inter se mutata creare
Ignes et lignum? quo pacto verba quoque ipsa
Inter se paulo mutatis sunt elementis
Cum ligna atque ignes distincta voce notemus
Denique iam quae cumque in rebus cernis apertis 915
Si fieri non posse putas, quin materiai
Corpora consimili natura praedita fingas
Hac ratione tibi pereunt primordia rerum:
Fiet uti risu tremulo concussa cachinnent
Et lacrimis salsis umectent ora genasque. 920
Nunc age, quod super est, cognosce et clarius audi
Nec me animi fallit quam sint obscura; sed acri
Percussit thyrso laudis spes magna meum cor
Et simul incussit suavem mi in pectus amorem
Musarum, quo nunc instinctus mente vigenti 925
Avia Pieridum peragro loca nullius ante
Trita solo. iuvat integros accedere fontis
Atque haurire iuvatque novos decerpere flores
Insignemque meo capiti petere inde coronam
Unde prius nulli velarint tempora Musae; 930
Primum quod magnis doceo de rebus et artis
Religionum animum nodis exsolvere pergo
Deinde quod obscura de re tam lucida pango
Carmina musaeo contingens cuncta lepore
Id quoque enim non ab nulla ratione videtur; 935
Sed vel uti pueris absinthia taetra medentes
Cum dare conantur, prius oras pocula circum
Contingunt mellis dulci flavoque liquore
Ut puerorum aetas inprovida ludificetur
Labrorum tenus, interea perpotet amarum 940
Absinthi laticem deceptaque non capiatur
Sed potius tali facto recreata valescat
Sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque videtur
Tristior esse quibus non est tractata, retroque
Volgus abhorret ab hac, volui tibi suaviloquenti 945
Carmine Pierio rationem exponere nostram
Et quasi musaeo dulci contingere melle
Si tibi forte animum tali ratione tenere
Versibus in nostris possem, dum perspicis omnem
Naturam rerum, qua constet compta figura. 950
Sed quoniam docui solidissima materiai
Corpora perpetuo volitare invicta per aevom
Nunc age, summai quaedam sit finis eorum
Nec sit, evolvamus; item quod inane repertumst
Seu locus ac spatium, res in quo quaeque gerantur, 955
Pervideamus utrum finitum funditus omne
Constet an immensum pateat vasteque profundum
Omne quod est igitur nulla regione viarum
Finitumst; namque extremum debebat habere
Extremum porro nullius posse videtur 960
Esse, nisi ultra sit quod finiat, ut videatur
Quo non longius haec sensus natura sequatur
Nunc extra summam quoniam nihil esse fatendum
Non habet extremum, caret ergo fine modoque
Nec refert quibus adsistas regionibus eius; 965
Usque adeo, quem quisque locum possedit, in omnis
Tantundem partis infinitum omne relinquit
Praeterea si iam finitum constituatur
Omne quod est spatium, si quis procurrat ad oras
Ultimus extremas iaciatque volatile telum, 970
Id validis utrum contortum viribus ire
Quo fuerit missum mavis longeque volare
An prohibere aliquid censes obstareque posse?
Alterutrum fatearis enim sumasque necessest
Quorum utrumque tibi effugium praecludit et omne 975
Cogit ut exempta concedas fine patere
Nam sive est aliquid quod probeat efficiatque
Quo minus quo missum est veniat finique locet se
Sive foras fertur, non est a fine profectum
Hoc pacto sequar atque, oras ubi cumque locaris 980
Extremas, quaeram: quid telo denique fiet?
Fiet uti nusquam possit consistere finis
Effugiumque fugae prolatet copia semper
Praeterea spatium summai totius omne
Undique si inclusum certis consisteret oris 985
Finitumque foret, iam copia materiai
Undique ponderibus solidis confluxet ad imum
Nec res ulla geri sub caeli tegmine posset
Nec foret omnino caelum neque lumina solis
Quippe ubi materies omnis cumulata iaceret 990
Ex infinito iam tempore subsidendo
At nunc ni mirum requies data principiorum
Corporibus nullast, quia nil est funditus imum
Quo quasi confluere et sedes ubi ponere possint
Semper in adsiduo motu res quaeque geruntur 995
Partibus cunctis, infernaque suppeditantur
Ex infinito cita corpora materiai
Postremo ante oculos res rem finire videtur;
Aer dissaepit collis atque aera montes
Terra mare et contra mare terras terminat omnis; 1000
Omne quidem vero nihil est quod finiat extra
Est igitur natura loci spatiumque profundi
Quod neque clara suo percurrere fulmina cursu
Perpetuo possint aevi labentia tractu
Nec prorsum facere ut restet minus ire meando; 1005
Usque adeo passim patet ingens copia rebus
Finibus exemptis in cunctas undique partis
Ipsa modum porro sibi rerum summa parare
Ne possit, natura tenet, quae corpus inane
Et quod inane autem est finiri corpore cogit, 1010
Ut sic alternis infinita omnia reddat
Aut etiam alterutrum, nisi terminet alterum eorum
Simplice natura pateat tamen inmoderatum
Nec mare nec tellus neque caeli lucida templa
Nec mortale genus nec divum corpora sancta 1015
Exiguum possent horai sistere tempus;
Nam dispulsa suo de coetu materiai
Copia ferretur magnum per inane soluta
Sive adeo potius numquam concreta creasset
Ullam rem, quoniam cogi disiecta nequisset. 1020
Nam certe neque consilio primordia rerum
Ordine se suo quaeque sagaci mente locarunt
Nec quos quaeque
Sed quia multa modis multis mutata per omne
Ex infinito vexantur percita plagis, 1025
Omne genus motus et coetus experiundo
Tandem deveniunt in talis disposituras
Qualibus haec rerum consistit summa creata
Et multos etiam magnos servata per annos
Ut semel in motus coniectast convenientis, 1030
Efficit ut largis avidum mare fluminis undis
Integrent amnes et solis terra vapore
Fota novet fetus summissaque gens animantum
Floreat et vivant labentis aetheris ignes
Quod nullo facerent pacto, nisi materiai 1035
Ex infinito suboriri copia posset
Unde amissa solent reparare in tempore quaeque
Nam vel uti privata cibo natura animantum
Diffluit amittens corpus, sic omnia debent
Dissolui simul ac defecit suppeditare 1040
Materies aliqua ratione aversa viai
Nec plagae possunt extrinsecus undique summam
Conservare omnem, quae cumque est conciliata
Cudere enim crebro possunt partemque morari
Dum veniant aliae ac suppleri summa queatur; 1045
Inter dum resilire tamen coguntur et una
Principiis rerum spatium tempusque fugai
Largiri, ut possint a coetu libera ferri
Quare etiam atque etiam suboriri multa necessest
Et tamen ut plagae quoque possint suppetere ipsae, 1050
Infinita opus est vis undique materiai
Illud in his rebus longe fuge credere, Memmi
In medium summae quod dicunt omnia niti
Atque ideo mundi naturam stare sine ullis
Ictibus externis neque quoquam posse resolvi 1055
Summa atque ima, quod in medium sint omnia nixa
Ipsum si quicquam posse in se sistere credis
Et quae pondera sunt sub terris omnia sursum
Nitier in terraque retro requiescere posta
Ut per aquas quae nunc rerum simulacra videmus; 1060
Et simili ratione animalia suppa vagari
Contendunt neque posse e terris in loca caeli
Reccidere inferiora magis quam corpora nostra
Sponte sua possint in caeli templa volare;
Illi cum videant solem, nos sidera noctis 1065
Cernere et alternis nobiscum tempora caeli
Dividere et noctes parilis agitare diebus
Sed vanus stolidis haec
Amplexi quod habent perv
Nam medium nihil esse potest 1070
Infinita; neque omnino, si iam
Possit ibi quicquam consistere
Quam quavis alia longe ratione
Omnis enim locus ac spatium, quod in
Per medium, per non medium, concedere 1075
Aeque ponderibus, motus qua cumque feruntur
Nec quisquam locus est, quo corpora cum venerunt
Ponderis amissa vi possint stare inani;
Nec quod inane autem est ulli subsistere debet
Quin, sua quod natura petit, concedere pergat. 1080
Haud igitur possunt tali ratione teneri
Res in concilium medii cuppedine victae
Praeterea quoniam non omnia corpora fingunt
In medium niti, sed terrarum atque liquoris
Umorem ponti magnasque e montibus undas, 1086
Et quasi terreno quae corpore contineantur, 1085
At contra tenuis exponunt aeris auras 1087
Et calidos simul a medio differrier ignis
Atque ideo totum circum tremere aethera signis
Et solis flammam per caeli caerula pasci, 1090
Quod calor a medio fugiens se ibi conligat omnis
Nec prorsum arboribus summos frondescere ramos
Posse, nisi a terris paulatim cuique cibatum
1094-1101
Ne volucri ritu flammarum moenia mundi 1102
Diffugiant subito magnum per inane soluta
Et ne cetera consimili ratione sequantur
Neve ruant caeli tonitralia templa superne 1105
Terraque se pedibus raptim subducat et omnis
Inter permixtas rerum caelique ruinas
Corpora solventes abeat per inane profundum
Temporis ut puncto nihil extet reliquiarum
Desertum praeter spatium et primordia caeca. 1110
Nam qua cumque prius de parti corpora desse
Constitues, haec rebus erit pars ianua leti
Hac se turba foras dabit omnis materiai
Haec sic pernosces parva perductus opella;
Namque alid ex alio clarescet nec tibi caeca 1115
Nox iter eripiet, quin ultima naturai
Pervideas: ita res accendent lumina rebus
Aeneadum genetrix, hominum divomque voluptas
Alma Venus, caeli subter labentia signa
Quae mare navigerum, quae terras frugiferentis
Concelebras, per te quoniam genus omne animantum
Concipitur visitque exortum lumina solis: 5
Te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli
Adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus
Summittit flores, tibi rident aequora ponti
Placatumque nitet diffuso lumine caelum
Nam simul ac species patefactast verna diei 10
Et reserata viget genitabilis aura favoni
Aeriae primum volucris te, diva, tuumque
Significant initum perculsae corda tua vi
Inde ferae pecudes persultant pabula laeta 15
Et rapidos tranant amnis: ita capta lepore 14
Te sequitur cupide quo quamque inducere pergis. 16
Denique per maria ac montis fluviosque rapacis
Frondiferasque domos avium camposque virentis
Omnibus incutiens blandum per pectora amorem
Efficis ut cupide generatim saecla propagent. 20
Quae quoniam rerum naturam sola gubernas
Nec sine te quicquam dias in luminis oras
Exoritur neque fit laetum neque amabile quicquam
Te sociam studeo scribendis versibus esse
Quos ego de rerum natura pangere conor 25
Memmiadae nostro, quem tu, dea, tempore in omni
Omnibus ornatum voluisti excellere rebus
Quo magis aeternum da dictis, diva, leporem
Effice ut interea fera moenera militiai
Per maria ac terras omnis sopita quiescant; 30
Nam tu sola potes tranquilla pace iuvare
Mortalis, quoniam belli fera moenera Mavors
Armipotens regit, in gremium qui saepe tuum se
Reiicit aeterno devictus vulnere amoris
Atque ita suspiciens tereti cervice reposta 35
Pascit amore avidos inhians in te, dea, visus
Eque tuo pendet resupini spiritus ore
Hunc tu, diva, tuo recubantem corpore sancto
Circum fusa super, suavis ex ore loquellas
Funde petens placidam Romanis, incluta, pacem; 40
Nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo
Possumus aequo animo nec Memmi clara propago
Talibus in rebus communi desse saluti
Omnis enim per se divum natura necessest
Immortali aevo summa cum pace fruatur 45
Semota ab nostris rebus seiunctaque longe;
Nam privata dolore omni, privata periclis
Ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri
Nec bene promeritis capitur nec tangitur ira
Humana ante oculos foede cum vita iaceret 62
In terris oppressa gravi sub religione
Quae caput a caeli regionibus ostendebat
Horribili super aspectu mortalibus instans, 65
Primum Graius homo mortalis tollere contra
Est oculos ausus primusque obsistere contra;
Quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti
Murmure compressit caelum, sed eo magis acrem
Inritat animi virtutem, effringere ut arta 70
Naturae primus portarum claustra cupiret
Ergo vivida vis animi pervicit et extra
Processit longe flammantia moenia mundi
Atque omne immensum peragravit mente animoque
Unde refert nobis victor quid possit oriri, 75
Quid nequeat, finita potestas denique cuique
Qua nam sit ratione atque alte terminus haerens
Quare religio pedibus subiecta vicissim
Opteritur, nos exaequat victoria caelo
Illud in his rebus vereor, ne forte rearis 80
Impia te rationis inire elementa viamque
Indugredi sceleris. quod contra saepius illa
Religio peperit scelerosa atque impia facta
Aulide quo pacto Triviai virginis aram
Iphianassai turparunt sanguine foede 85
Ductores Danaum delecti, prima virorum
Cui simul infula virgineos circum data comptus
Ex utraque pari malarum parte profusast
Et maestum simul ante aras adstare parentem
Sensit et hunc propter ferrum celare ministros 90
Aspectuque suo lacrimas effundere civis
Muta metu terram genibus summissa petebat
Nec miserae prodesse in tali tempore quibat
Quod patrio princeps donarat nomine regem;
Nam sublata virum manibus tremibundaque ad aras 95
Deductast, non ut sollemni more sacrorum
Perfecto posset claro comitari Hymenaeo
Sed casta inceste nubendi tempore in ipso
Hostia concideret mactatu maesta parentis
Exitus ut classi felix faustusque daretur. 100
Tantum religio potuit suadere malorum
Tutemet a nobis iam quovis tempore vatum
Terriloquis victus dictis desciscere quaeres
Quippe etenim quam multa tibi iam fingere possunt
Somnia, quae vitae rationes vertere possint 105
Fortunasque tuas omnis turbare timore!
Et merito; nam si certam finem esse viderent
Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent
Religionibus atque minis obsistere vatum
Nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas, 110
Aeternas quoniam poenas in morte timendum
Ignoratur enim quae sit natura animai
Nata sit an contra nascentibus insinuetur
Et simul intereat nobiscum morte dirempta
An tenebras Orci visat vastasque lacunas 115
An pecudes alias divinitus insinuet se
Ennius ut noster cecinit, qui primus amoeno
Detulit ex Helicone perenni fronde coronam
Per gentis Italas hominum quae clara clueret;
Etsi praeterea tamen esse Acherusia templa 120
Ennius aeternis exponit versibus edens
Quo neque permaneant animae neque corpora nostra
Sed quaedam simulacra modis pallentia miris;
Unde sibi exortam semper florentis Homeri
Commemorat speciem lacrimas effundere salsas 125
Coepisse et rerum naturam expandere dictis
Qua propter bene cum superis de rebus habenda
Nobis est ratio, solis lunaeque meatus
Qua fiant ratione, et qua vi quaeque gerantur
In terris, tunc cum primis ratione sagaci 130
Unde anima atque animi constet natura videndum
Et quae res nobis vigilantibus obvia mentes
Terrificet morbo adfectis somnoque sepultis
Cernere uti videamur eos audireque coram
Morte obita quorum tellus amplectitur ossa. 135
Quod super est, vacuas auris animumque sagacem 50
Semotum a curis adhibe veram ad rationem
Ne mea dona tibi studio disposta fideli
Intellecta prius quam sint, contempta relinquas
Nam tibi de summa caeli ratione deumque
Disserere incipiam et rerum primordia pandam, 55
Unde omnis natura creet res, auctet alatque
Quove eadem rursum natura perempta resolvat
Quae nos materiem et genitalia corpora rebus
Reddunda in ratione vocare et semina rerum
Appellare suemus et haec eadem usurpare 60
Corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis
Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta 136
Difficile inlustrare Latinis versibus esse
Multa novis verbis praesertim cum sit agendum
Propter egestatem linguae et rerum novitatem;
Sed tua me virtus tamen et sperata voluptas 140
Suavis amicitiae quemvis efferre laborem
Suadet et inducit noctes vigilare serenas
Quaerentem dictis quibus et quo carmine demum
Clara tuae possim praepandere lumina menti
Res quibus occultas penitus convisere possis. 145
Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest
Non radii solis neque lucida tela diei
Discutiant, sed naturae species ratioque
Principium cuius hinc nobis exordia sumet
Nullam rem e nihilo gigni divinitus umquam. 150
Quippe ita formido mortalis continet omnis
Quod multa in terris fieri caeloque tuentur
Quorum operum causas nulla ratione videre
Possunt ac fieri divino numine rentur
Quas ob res ubi viderimus nil posse creari 156
De nihilo, tum quod sequimur iam rectius inde
Perspiciemus, et unde queat res quaeque creari
Et quo quaeque modo fiant opera sine divom. 155
Nam si de nihilo fierent, ex omnibus rebus 159
Omne genus nasci posset, nil semine egeret
E mare primum homines, e terra posset oriri
Squamigerum genus et volucres erumpere caelo;
Armenta atque aliae pecudes, genus omne ferarum
Incerto partu culta ac deserta tenerent
Nec fructus idem arboribus constare solerent, 165
Sed mutarentur, ferre omnes omnia possent
Quippe ubi non essent genitalia corpora cuique
Qui posset mater rebus consistere certa?
At nunc seminibus quia certis quaeque creantur
Inde enascitur atque oras in luminis exit, 170
Materies ubi inest cuiusque et corpora prima;
Atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni
Quod certis in rebus inest secreta facultas
Praeterea cur vere rosam, frumenta calore
Vites autumno fundi suadente videmus, 175
Si non, certa suo quia tempore semina rerum
Cum confluxerunt, patefit quod cumque creatur
Dum tempestates adsunt et vivida tellus
Tuto res teneras effert in luminis oras?
Quod si de nihilo fierent, subito exorerentur 180
Incerto spatio atque alienis partibus anni
Quippe ubi nulla forent primordia, quae genitali
Concilio possent arceri tempore iniquo
Nec porro augendis rebus spatio foret usus
Seminis ad coitum, si e nilo crescere possent; 185
Nam fierent iuvenes subito ex infantibus parvis
E terraque exorta repente arbusta salirent
Quorum nil fieri manifestum est, omnia quando
Paulatim crescunt, ut par est semine certo
Crescentesque genus servant; ut noscere possis 190
Quicque sua de materia grandescere alique
Huc accedit uti sine certis imbribus anni
Laetificos nequeat fetus submittere tellus
Nec porro secreta cibo natura animantum
Propagare genus possit vitamque tueri; 195
Ut potius multis communia corpora rebus
Multa putes esse, ut verbis elementa videmus
Quam sine principiis ullam rem existere posse
Denique cur homines tantos natura parare
Non potuit, pedibus qui pontum per vada possent 200
Transire et magnos manibus divellere montis
Multaque vivendo vitalia vincere saecla
Si non, materies quia rebus reddita certast
Gignundis, e qua constat quid possit oriri?
Nil igitur fieri de nilo posse fatendumst, 205
Semine quando opus est rebus, quo quaeque creatae
Aeris in teneras possint proferrier auras
Postremo quoniam incultis praestare videmus
Culta loca et manibus melioris reddere fetus
Esse videlicet in terris primordia rerum 210
Quae nos fecundas vertentes vomere glebas
Terraique solum subigentes cimus ad ortus;
Quod si nulla forent, nostro sine quaeque labore
Sponte sua multo fieri meliora videres
Huc accedit uti quicque in sua corpora rursum 215
Dissoluat natura neque ad nihilum interemat res
Nam siquid mortale e cunctis partibus esset
Ex oculis res quaeque repente erepta periret;
Nulla vi foret usus enim, quae partibus eius
Discidium parere et nexus exsolvere posset. 220
Quod nunc, aeterno quia constant semine quaeque
Donec vis obiit, quae res diverberet ictu
Aut intus penetret per inania dissoluatque
Nullius exitium patitur natura videri
Praeterea quae cumque vetustate amovet aetas, 225
Si penitus peremit consumens materiem omnem
Unde animale genus generatim in lumina vitae
Redducit Venus, aut redductum daedala tellus
Unde alit atque auget generatim pabula praebens?
Unde mare ingenuei fontes externaque longe 230
Flumina suppeditant? unde aether sidera pascit?
Omnia enim debet, mortali corpore quae sunt
Infinita aetas consumpse ante acta diesque
Quod si in eo spatio atque ante acta aetate fuere
E quibus haec rerum consistit summa refecta, 235
Inmortali sunt natura praedita certe
Haud igitur possunt ad nilum quaeque reverti
Denique res omnis eadem vis causaque volgo
Conficeret, nisi materies aeterna teneret
Inter se nexus minus aut magis indupedita; 240
Tactus enim leti satis esset causa profecto
Quippe ubi nulla forent aeterno corpore, quorum
Contextum vis deberet dissolvere quaeque
At nunc, inter se quia nexus principiorum
Dissimiles constant aeternaque materies est, 245
Incolumi remanent res corpore, dum satis acris
Vis obeat pro textura cuiusque reperta
Haud igitur redit ad nihilum res ulla, sed omnes
Discidio redeunt in corpora materiai
Postremo pereunt imbres, ubi eos pater aether 250
In gremium matris terrai praecipitavit;
At nitidae surgunt fruges ramique virescunt
Arboribus, crescunt ipsae fetuque gravantur
Hinc alitur porro nostrum genus atque ferarum
Hinc laetas urbes pueris florere videmus 255
Frondiferasque novis avibus canere undique silvas
Hinc fessae pecudes pinguis per pabula laeta
Corpora deponunt et candens lacteus umor
Uberibus manat distentis, hinc nova proles
Artubus infirmis teneras lasciva per herbas 260
Ludit lacte mero mentes perculsa novellas
Haud igitur penitus pereunt quaecumque videntur
Quando alit ex alio reficit natura nec ullam
Rem gigni patitur nisi morte adiuta aliena
Nunc age, res quoniam docui non posse creari 265
De nihilo neque item genitas ad nil revocari
Ne qua forte tamen coeptes diffidere dictis
Quod nequeunt oculis rerum primordia cerni
Accipe praeterea quae corpora tute necessest
Confiteare esse in rebus nec posse videri. 270
Principio venti vis verberat incita corpus
Ingentisque ruit navis et nubila differt
Inter dum rapido percurrens turbine campos
Arboribus magnis sternit montisque supremos
Silvifragis vexat flabris: ita perfurit acri 275
Cum fremitu saevitque minaci murmure pontus
Sunt igitur venti ni mirum corpora caeca
Quae mare, quae terras, quae denique nubila caeli
Verrunt ac subito vexantia turbine raptant
Nec ratione fluunt alia stragemque propagant 280
Et cum mollis aquae fertur natura repente
Flumine abundanti, quam largis imbribus auget
Montibus ex altis magnus decursus aquai
Fragmina coniciens silvarum arbustaque tota
Nec validi possunt pontes venientis aquai 285
Vim subitam tolerare: ita magno turbidus imbri
Molibus incurrit validis cum viribus amnis
Dat sonitu magno stragem volvitque sub undis
Grandia saxa, ruit qua quidquid fluctibus obstat
Sic igitur debent venti quoque flamina ferri, 290
Quae vel uti validum cum flumen procubuere
Quam libet in partem, trudunt res ante ruuntque
Impetibus crebris, inter dum vertice torto
Corripiunt rapidique rotanti turbine portant
Quare etiam atque etiam sunt venti corpora caeca, 295
Quandoquidem factis et moribus aemula magnis
Amnibus inveniuntur, aperto corpore qui sunt
Tum porro varios rerum sentimus odores
Nec tamen ad naris venientis cernimus umquam
Nec calidos aestus tuimur nec frigora quimus 300
Usurpare oculis nec voces cernere suemus;
Quae tamen omnia corporea constare necessest
Natura, quoniam sensus inpellere possunt;
Tangere enim et tangi, nisi corpus, nulla potest res
Denique fluctifrago suspensae in litore vestis 305
Uvescunt, eaedem dispansae in sole serescunt
At neque quo pacto persederit umor aquai
Visumst nec rursum quo pacto fugerit aestu
In parvas igitur partis dispergitur umor
Quas oculi nulla possunt ratione videre. 310
Quin etiam multis solis redeuntibus annis
Anulus in digito subter tenuatur habendo
Stilicidi casus lapidem cavat, uncus aratri
Ferreus occulte decrescit vomer in arvis
Strataque iam volgi pedibus detrita viarum 315
Saxea conspicimus; tum portas propter aena
Signa manus dextras ostendunt adtenuari
Saepe salutantum tactu praeterque meantum
Haec igitur minui, cum sint detrita, videmus
Sed quae corpora decedant in tempore quoque, 320
Invida praeclusit speciem natura videndi
Postremo quae cumque dies naturaque rebus
Paulatim tribuit moderatim crescere cogens
Nulla potest oculorum acies contenta tueri
Nec porro quae cumque aevo macieque senescunt, 325
Nec, mare quae impendent, vesco sale saxa peresa
Quid quoque amittant in tempore cernere possis
Corporibus caecis igitur natura gerit res
Nec tamen undique corporea stipata tenentur
Omnia natura; namque est in rebus inane. 330
Quod tibi cognosse in multis erit utile rebus
Nec sinet errantem dubitare et quaerere semper
De summa rerum et nostris diffidere dictis
Qua propter locus est intactus inane vacansque
Quod si non esset, nulla ratione moveri 335
Res possent; namque officium quod corporis exstat
Officere atque obstare, id in omni tempore adesset
Omnibus; haud igitur quicquam procedere posset
Principium quoniam cedendi nulla daret res
At nunc per maria ac terras sublimaque caeli 340
Multa modis multis varia ratione moveri
Cernimus ante oculos, quae, si non esset inane
Non tam sollicito motu privata carerent
Quam genita omnino nulla ratione fuissent
Undique materies quoniam stipata quiesset. 345
Praeterea quamvis solidae res esse putentur
Hinc tamen esse licet raro cum corpore cernas
In saxis ac speluncis permanat aquarum
Liquidus umor et uberibus flent omnia guttis
Dissipat in corpus sese cibus omne animantum; 350
Crescunt arbusta et fetus in tempore fundunt
Quod cibus in totas usque ab radicibus imis
Per truncos ac per ramos diffunditur omnis
Inter saepta meant voces et clausa domorum
Transvolitant, rigidum permanat frigus ad ossa. 355
Quod nisi inania sint, qua possent corpora quaeque
Transire, haud ulla fieri ratione videres
Denique cur alias aliis praestare videmus
Pondere res rebus nihilo maiore figura?
Nam si tantundemst in lanae glomere quantum 360
Corporis in plumbo est, tantundem pendere par est
Corporis officiumst quoniam premere omnia deorsum
Contra autem natura manet sine pondere inanis
Ergo quod magnumst aeque leviusque videtur
Ni mirum plus esse sibi declarat inanis; 365
At contra gravius plus in se corporis esse
Dedicat et multo vacui minus intus habere
Est igitur ni mirum id quod ratione sagaci
Quaerimus, admixtum rebus, quod inane vocamus
Illud in his rebus ne te deducere vero 370
Possit, quod quidam fingunt, praecurrere cogor
Cedere squamigeris latices nitentibus aiunt
Et liquidas aperire vias, quia post loca pisces
Linquant, quo possint cedentes confluere undae;
Sic alias quoque res inter se posse moveri 375
Et mutare locum, quamvis sint omnia plena
Scilicet id falsa totum ratione receptumst
Nam quo squamigeri poterunt procedere tandem
Ni spatium dederint latices? concedere porro
Quo poterunt undae, cum pisces ire nequibunt? 380
Aut igitur motu privandumst corpora quaeque
Aut esse admixtum dicundumst rebus inane
Unde initum primum capiat res quaeque movendi
Postremo duo de concursu corpora lata
Si cita dissiliant, nempe aer omne necessest, 385
Inter corpora quod fiat, possidat inane
Is porro quamvis circum celerantibus auris
Confluat, haud poterit tamen uno tempore totum
Compleri spatium; nam primum quemque necessest
Occupet ille locum, deinde omnia possideantur. 390
Quod si forte aliquis, cum corpora dissiluere
Tum putat id fieri quia se condenseat aer
Errat; nam vacuum tum fit quod non fuit ante
Et repletur item vacuum quod constitit ante
Nec tali ratione potest denserier aer 395
Nec, si iam posset, sine inani posset, opinor
Ipse in se trahere et partis conducere in unum
Qua propter, quamvis causando multa moreris
Esse in rebus inane tamen fateare necessest
Multaque praeterea tibi possum commemorando 400
Argumenta fidem dictis conradere nostris
Verum animo satis haec vestigia parva sagaci
Sunt, per quae possis cognoscere cetera tute
Namque canes ut montivagae persaepe ferai
Naribus inveniunt intectas fronde quietes, 405
Cum semel institerunt vestigia certa viai
Sic alid ex alio per te tute ipse videre
Talibus in rebus poteris caecasque latebras
Insinuare omnis et verum protrahere inde
Quod si pigraris paulumve recesseris ab re, 410
Hoc tibi de plano possum promittere, Memmi:
Usque adeo largos haustus e fontibus magnis
Lingua meo suavis diti de pectore fundet
Ut verear ne tarda prius per membra senectus
Serpat et in nobis vitai claustra resolvat, 415
Quam tibi de quavis una re versibus omnis
Argumentorum sit copia missa per auris
Sed nunc ut repetam coeptum pertexere dictis
Omnis ut est igitur per se natura duabus
Constitit in rebus; nam corpora sunt et inane, 420
Haec in quo sita sunt et qua diversa moventur
Corpus enim per se communis dedicat esse
Sensus; cui nisi prima fides fundata valebit
Haut erit occultis de rebus quo referentes
Confirmare animi quicquam ratione queamus. 425
Tum porro locus ac spatium, quod inane vocamus
Si nullum foret, haut usquam sita corpora possent
Esse neque omnino quoquam diversa meare;
Id quod iam supera tibi paulo ostendimus ante
Praeterea nihil est quod possis dicere ab omni 430
Corpore seiunctum secretumque esse ab inani
Quod quasi tertia sit numero natura reperta
Nam quod cumque erit, esse aliquid debebit id ipsum
Augmine vel grandi vel parvo denique, dum sit;
Cui si tactus erit quamvis levis exiguusque, 435
Corporis augebit numerum summamque sequetur;
Sin intactile erit, nulla de parte quod ullam
Rem prohibere queat per se transire meantem
Scilicet hoc id erit, vacuum quod inane vocamus
Praeterea per se quod cumque erit, aut faciet quid 440
Aut aliis fungi debebit agentibus ipsum
Aut erit ut possint in eo res esse gerique
At facere et fungi sine corpore nulla potest res
Nec praebere locum porro nisi inane vacansque
Ergo praeter inane et corpora tertia per se 445
Nulla potest rerum in numero natura relinqui
Nec quae sub sensus cadat ullo tempore nostros
Nec ratione animi quam quisquam possit apisci
Nam quae cumque cluent, aut his coniuncta duabus
Rebus ea invenies aut horum eventa videbis. 450
Coniunctum est id quod nusquam sine permitiali
Discidio potis est seiungi seque gregari
Pondus uti saxis, calor ignis, liquor aquai
Tactus corporibus cunctis, intactus inani
Servitium contra paupertas divitiaeque, 455
Libertas bellum concordia cetera quorum
Adventu manet incolumis natura abituque
Haec soliti sumus, ut par est, eventa vocare
Tempus item per se non est, sed rebus ab ipsis
Consequitur sensus, transactum quid sit in aevo, 460
Tum quae res instet, quid porro deinde sequatur;
Nec per se quemquam tempus sentire fatendumst
Semotum ab rerum motu placidaque quiete
Denique Tyndaridem raptam belloque subactas
Troiiugenas gentis cum dicunt esse, videndumst 465
Ne forte haec per se cogant nos esse fateri
Quando ea saecla hominum, quorum haec eventa fuerunt
Inrevocabilis abstulerit iam praeterita aetas;
Namque aliud terris, aliud regionibus ipsis
Eventum dici poterit quod cumque erit actum. 470
Denique materies si rerum nulla fuisset
Nec locus ac spatium, res in quo quaeque geruntur
Numquam Tyndaridis forma conflatus amore
Ignis Alexandri Phrygio sub pectore gliscens
Clara accendisset saevi certamina belli 475
Nec clam durateus Troiianis Pergama partu
Inflammasset equos nocturno Graiiugenarum;
Perspicere ut possis res gestas funditus omnis
Non ita uti corpus per se constare neque esse
Nec ratione cluere eadem qua constet inane, 480
Sed magis ut merito possis eventa vocare
Corporis atque loci, res in quo quaeque gerantur
Corpora sunt porro partim primordia rerum
Partim concilio quae constant principiorum
Sed quae sunt rerum primordia, nulla potest vis 485
Stinguere; nam solido vincunt ea corpore demum
Etsi difficile esse videtur credere quicquam
In rebus solido reperiri corpore posse
Transit enim fulmen caeli per saepta domorum
Clamor ut ac voces, ferrum candescit in igni 490
Dissiliuntque fero ferventi saxa vapore;
Cum labefactatus rigor auri solvitur aestu
Tum glacies aeris flamma devicta liquescit;
Permanat calor argentum penetraleque frigus
Quando utrumque manu retinentes pocula rite 495
Sensimus infuso lympharum rore superne
Usque adeo in rebus solidi nihil esse videtur
Sed quia vera tamen ratio naturaque rerum
Cogit, ades, paucis dum versibus expediamus
Esse ea quae solido atque aeterno corpore constent, 500
Semina quae rerum primordiaque esse docemus
Unde omnis rerum nunc constet summa creata
Principio quoniam duplex natura duarum
Dissimilis rerum longe constare repertast
Corporis atque loci, res in quo quaeque geruntur, 505
Esse utramque sibi per se puramque necessest
Nam qua cumque vacat spatium, quod inane vocamus
Corpus ea non est; qua porro cumque tenet se
Corpus, ea vacuum nequaquam constat inane
Sunt igitur solida ac sine inani corpora prima. 510
Praeterea quoniam genitis in rebus inanest
Materiem circum solidam constare necessest;
Nec res ulla potest vera ratione probari
Corpore inane suo celare atque intus habere
Si non, quod cohibet, solidum constare relinquas. 515
Id porro nihil esse potest nisi materiai
Concilium, quod inane queat rerum cohibere
Materies igitur, solido quae corpore constat
Esse aeterna potest, cum cetera dissoluantur
Tum porro si nil esset quod inane vocaret, 520
Omne foret solidum; nisi contra corpora certa
Essent quae loca complerent quae cumque tenerent
Omne quod est spatium, vacuum constaret inane
Alternis igitur ni mirum corpus inani
Distinctum, quoniam nec plenum naviter extat 525
Nec porro vacuum; sunt ergo corpora certa
Quae spatium pleno possint distinguere inane
Haec neque dissolui plagis extrinsecus icta
Possunt nec porro penitus penetrata retexi
Nec ratione queunt alia temptata labare; 530
Id quod iam supra tibi paulo ostendimus ante
Nam neque conlidi sine inani posse videtur
Quicquam nec frangi nec findi in bina secando
Nec capere umorem neque item manabile frigus
Nec penetralem ignem, quibus omnia conficiuntur. 535
Et quo quaeque magis cohibet res intus inane
Tam magis his rebus penitus temptata labascit
Ergo si solida ac sine inani corpora prima
Sunt ita uti docui, sint haec aeterna necessest
Praeterea nisi materies aeterna fuisset, 540
Antehac ad nihilum penitus res quaeque redissent
De nihiloque renata forent quae cumque videmus
At quoniam supra docui nil posse creari
De nihilo neque quod genitumst ad nil revocari
Esse inmortali primordia corpore debent, 545
Dissolui quo quaeque supremo tempore possint
Materies ut subpeditet rebus reparandis
Sunt igitur solida primordia simplicitate
Nec ratione queunt alia servata per aevom
Ex infinito iam tempore res reparare. 550
Denique si nullam finem natura parasset
Frangendis rebus, iam corpora materiai
Usque redacta forent aevo frangente priore
Ut nihil ex illis a certo tempore posset
Conceptum summum aetatis pervadere finem. 555
Nam quidvis citius dissolvi posse videmus
Quam rursus refici; qua propter longa diei
Infinita aetas ante acti temporis omnis
Quod fregisset adhuc disturbans dissoluensque
Numquam relicuo reparari tempore posset. 560
At nunc ni mirum frangendi reddita finis
Certa manet, quoniam refici rem quamque videmus
Et finita simul generatim tempora rebus
Stare, quibus possint aevi contingere florem
Huc accedit uti, solidissima materiai 565
Corpora cum constant, possint tamen omnia reddi
Mollia quae fiunt, aer aqua terra vapores
Quo pacto fiant et qua vi quaeque gerantur
Admixtum quoniam semel est in rebus inane
At contra si mollia sint primordia rerum, 570
Unde queant validi silices ferrumque creari
Non poterit ratio reddi; nam funditus omnis
Principio fundamenti natura carebit
Sunt igitur solida pollentia simplicitate
Quorum condenso magis omnia conciliatu 575
Artari possunt validasque ostendere viris
Porro si nullast frangendis reddita finis
Corporibus, tamen ex aeterno tempore quaeque
Nunc etiam superare necessest corpora rebus
Quae non dum clueant ullo temptata periclo. 580
At quoniam fragili natura praedita constant
Discrepat aeternum tempus potuisse manere
Innumerabilibus plagis vexata per aevom
Denique iam quoniam generatim reddita finis
Crescendi rebus constat vitamque tenendi, 585
Et quid quaeque queant per foedera naturai
Quid porro nequeant, sancitum quando quidem extat
Nec commutatur quicquam, quin omnia constant
Usque adeo, variae volucres ut in ordine cunctae
Ostendant maculas generalis corpore inesse, 590
Inmutabilis materiae quoque corpus habere
Debent ni mirum; nam si primordia rerum
Commutari aliqua possent ratione revicta
Incertum quoque iam constet quid possit oriri
Quid nequeat, finita potestas denique cuique 595
Qua nam sit ratione atque alte terminus haerens
Nec totiens possent generatim saecla referre
Naturam mores victum motusque parentum
Tum porro quoniam est extremum quodque cacumen
Corporis illius, quod nostri cernere sensus 600
Iam nequeunt, id ni mirum sine partibus extat
Et minima constat natura nec fuit umquam
Per se secretum neque post hac esse valebit
Alterius quoniamst ipsum pars primaque et una
Inde aliae atque aliae similes ex ordine partes 605
Agmine condenso naturam corporis explent;
Quae quoniam per se nequeunt constare, necessest
Haerere unde queant nulla ratione revelli
Sunt igitur solida primordia simplicitate
Quae minimis stipata cohaerent partibus arte. 610
Non ex illorum conventu conciliata
Sed magis aeterna pollentia simplicitate
Unde neque avelli quicquam neque deminui iam
Concedit natura reservans semina rebus
Praeterea nisi erit minimum, parvissima quaeque 615
Corpora constabunt ex partibus infinitis
Quippe ubi dimidiae partis pars semper habebit
Dimidiam partem nec res praefiniet ulla
Ergo rerum inter summam minimamque quod escit
Nil erit ut distet; nam quamvis funditus omnis 620
Summa sit infinita, tamen, parvissima quae sunt
Ex infinitis constabunt partibus aeque
Quod quoniam ratio reclamat vera negatque
Credere posse animum, victus fateare necessest
Esse ea quae nullis iam praedita partibus extent 625
Et minima constent natura. quae quoniam sunt
Illa quoque esse tibi solida atque aeterna fatendum
Denique si minimas in partis cuncta resolvi
Cogere consuesset rerum natura creatrix
Iam nihil ex illis eadem reparare valeret 630
Propterea quia, quae nullis sunt partibus aucta
Non possunt ea quae debet genitalis habere
Materies, varios conexus pondera plagas
Concursus motus, per quas res quaeque geruntur
Quapropter qui materiem rerum esse putarunt 635
Ignem atque ex igni summam consistere solo
Magno opere a vera lapsi ratione videntur
Heraclitus init quorum dux proelia primus
Clarus obscuram linguam magis inter inanis
Quamde gravis inter Graios, qui vera requirunt; 640
Omnia enim stolidi magis admirantur amantque
Inversis quae sub verbis latitantia cernunt
Veraque constituunt quae belle tangere possunt
Auris et lepido quae sunt fucata sonore
Nam cur tam variae res possent esse, requiro, 645
Ex uno si sunt igni puroque creatae?
Nil prodesset enim calidum denserier ignem
Nec rare fieri, si partes ignis eandem
Naturam quam totus habet super ignis haberent
Acrior ardor enim conductis partibus esset, 650
Languidior porro disiectis que supatis
Amplius hoc fieri nihil est quod posse rearis
Talibus in causis, ne dum variantia rerum
Tanta queat densis rarisque ex ignibus esse
Id quoque: si faciant admixtum rebus inane, 655
Denseri poterunt ignes rarique relinqui;
Sed quia multa sibi cernunt contraria quae sint
Et fugitant in rebus inane relinquere purum
Ardua dum metuunt, amittunt vera viai
Nec rursum cernunt exempto rebus inane 660
Omnia denseri fierique ex omnibus unum
Corpus, nil ab se quod possit mittere raptim
Aestifer ignis uti lumen iacit atque vaporem
Ut videas non e stipatis partibus esse
Quod si forte alia credunt ratione potesse 665
Ignis in coetu stingui mutareque corpus
Scilicet ex nulla facere id si parte reparcent
Occidet ad nihilum ni mirum funditus ardor
Omnis et nihilo fient quae cumque creantur;
Nam quod cumque suis mutatum finibus exit, 670
Continuo hoc mors est illius quod fuit ante
Proinde aliquid superare necesse est incolume ollis
Ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes
De nihiloque renata vigescat copia rerum
Nunc igitur quoniam certissima corpora quaedam 675
Sunt, quae conservant naturam semper eandem
Quorum abitu aut aditu mutatoque ordine mutant
Naturam res et convertunt corpora sese
Scire licet non esse haec ignea corpora rerum
Nil referret enim quaedam decedere, abire 680
Atque alia adtribui mutarique ordine quaedam
Si tamen ardoris naturam cuncta tenerent;
Ignis enim foret omnimodis quod cumque crearet
Verum, ut opinor, itast: sunt quaedam corpora, quorum
Concursus motus ordo positura figurae 685
Efficiunt ignis mutatoque ordine mutant
Naturam neque sunt igni simulata neque ulli
Praeterea rei quae corpora mittere possit
Sensibus et nostros adiectu tangere tactus
Dicere porro ignem res omnis esse neque ullam 690
Rem veram in numero rerum constare nisi ignem
Quod facit hic idem, perdelirum esse videtur
Nam contra sensus ab sensibus ipse repugnat
Et labefactat eos, unde omnia credita pendent
Unde hic cognitus est ipsi quem nominat ignem; 695
Credit enim sensus ignem cognoscere vere
Cetera non credit, quae nilo clara minus sunt
Quod mihi cum vanum tum delirum esse videtur;
Quo referemus enim? quid nobis certius ipsis
Sensibus esse potest, qui vera ac falsa notemus? 700
Praeterea quare quisquam magis omnia tollat
Et velit ardoris naturam linquere solam
Quam neget esse ignis, tamen esse relinquat?
Aequa videtur enim dementia dicere utrumque
Quapropter qui materiem rerum esse putarunt 705
Ignem atque ex igni summam consistere posse
Et qui principium gignundis aera rebus
Constituere aut umorem qui cumque putarunt
Fingere res ipsum per se terramve creare
Omnia et in rerum naturas vertier omnis, 710
Magno opere a vero longe derrasse videntur
Adde etiam qui conduplicant primordia rerum
Aera iungentes igni terramque liquori
Et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur
Ex igni terra atque anima procrescere et imbri. 715
Quorum Acragantinus cum primis Empedocles est
Insula quem triquetris terrarum gessit in oris
Quam fluitans circum magnis anfractibus aequor
Ionium glaucis aspargit virus ab undis
Angustoque fretu rapidum mare dividit undis 720
Aeoliae terrarum oras a finibus eius
Hic est vasta Charybdis et hic Aetnaea minantur
Murmura flammarum rursum se colligere iras
Faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis
Ad caelumque ferat flammai fulgura rursum. 725
Quae cum magna modis multis miranda videtur
Gentibus humanis regio visendaque fertur
Rebus opima bonis, multa munita virum vi
Nil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se
Nec sanctum magis et mirum carumque videtur. 730
Carmina quin etiam divini pectoris eius
Vociferantur et exponunt praeclara reperta
Ut vix humana videatur stirpe creatus
Hic tamen et supra quos diximus inferiores
Partibus egregie multis multoque minores, 735
Quamquam multa bene ac divinitus invenientes
Ex adyto tam quam cordis responsa dedere
Sanctius et multo certa ratione magis quam
Pythia quae tripodi a Phoebi lauroque profatur
Principiis tamen in rerum fecere ruinas 740
Et graviter magni magno cecidere ibi casu
Primum quod motus exempto rebus inani
Constituunt et res mollis rarasque relinquunt
Aera solem ignem terras animalia frugis
Nec tamen admiscent in eorum corpus inane; 745
Deinde quod omnino finem non esse secandis
Corporibus facient neque pausam stare fragori
Nec prorsum in rebus minimum consistere qui
Cum videamus id extremum cuiusque cacumen
Esse quod ad sensus nostros minimum esse videtur, 750
Conicere ut possis ex hoc, quae cernere non quis
Extremum quod habent, minimum consistere
Huc accedit item, quoniam primordia rerum
Mollia constituunt, quae nos nativa videmus
Esse et mortali cum corpore, funditus ut qui 755
Debeat ad nihilum iam rerum summa reverti
De nihiloque renata vigescere copia rerum;
Quorum utrumque quid a vero iam distet habebis
Deinde inimica modis multis sunt atque veneno
Ipsa sibi inter se; quare aut congressa peribunt 760
Aut ita diffugient, ut tempestate coacta
Fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus
Denique quattuor ex rebus si cuncta creantur
Atque in eas rursum res omnia dissoluuntur
Qui magis illa queunt rerum primordia dici 765
Quam contra res illorum retroque putari?
Alternis gignuntur enim mutantque colorem
Et totam inter se naturam tempore ab omni
[Fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus.]
Sin ita forte putas ignis terraeque coire 770
Corpus et aerias auras roremque liquoris
Nil in concilio naturam ut mutet eorum
Nulla tibi ex illis poterit res esse creata
Non animans, non exanimo cum corpore, ut arbos;
Quippe suam quicque in coetu variantis acervi 775
Naturam ostendet mixtusque videbitur aer
Cum terra simul et quodam cum rore manere
At primordia gignundis in rebus oportet
Naturam clandestinam caecamque adhibere
Emineat ne quid, quod contra pugnet et obstet 780
Quo minus esse queat proprie quodcumque creatur
Quin etiam repetunt a caelo atque ignibus eius
Et primum faciunt ignem se vertere in auras
Aeris, hinc imbrem gigni terramque creari
Ex imbri retroque a terra cuncta reverti, 785
Umorem primum, post aera, deinde calorem
Nec cessare haec inter se mutare, meare
A caelo ad terram, de terra ad sidera mundi
Quod facere haud ullo debent primordia pacto
Immutabile enim quiddam superare necessest, 790
Ne res ad nihilum redigantur funditus omnes;
Nam quod cumque suis mutatum finibus exit
Continuo hoc mors est illius quod fuit ante
Quapropter quoniam quae paulo diximus ante
In commutatum veniunt, constare necessest 795
Ex aliis ea, quae nequeant convertier usquam
Ne tibi res redeant ad nilum funditus omnis;
Quin potius tali natura praedita quaedam
Corpora constituas, ignem si forte crearint
Posse eadem demptis paucis paucisque tributis, 800
Ordine mutato et motu, facere aeris auras
Sic alias aliis rebus mutarier omnis?
'At manifesta palam res indicat' inquis 'in auras
Aeris e terra res omnis crescere alique;
Et nisi tempestas indulget tempore fausto 805
Imbribus, ut tabe nimborum arbusta vacillent
Solque sua pro parte fovet tribuitque calorem
Crescere non possint fruges arbusta animantis.'
Scilicet et nisi nos cibus aridus et tener umor
Adiuvet, amisso iam corpore vita quoque omnis 810
Omnibus e nervis atque ossibus exsoluatur;
Adiutamur enim dubio procul atque alimur nos
Certis ab rebus, certis aliae atque aliae res
Ni mirum quia multa modis communia multis
Multarum rerum in rebus primordia mixta 815
Sunt, ideo variis variae res rebus aluntur
Atque eadem magni refert primordia saepe
Cum quibus et quali positura contineantur
Et quos inter se dent motus accipiantque;
Namque eadem caelum mare terras flumina solem 820
Constituunt, eadem fruges arbusta animantis
Verum aliis alioque modo commixta moventur
Quin etiam passim nostris in versibus ipsis
Multa elementa vides multis communia verbis
Cum tamen inter se versus ac verba necessest 825
Confiteare et re et sonitu distare sonanti
Tantum elementa queunt permutato ordine solo;
At rerum quae sunt primordia, plura adhibere
Possunt unde queant variae res quaeque creari
Nunc et Anaxagorae scrutemur homoeomerian 830
Quam Grai memorant nec nostra dicere lingua
Concedit nobis patrii sermonis egestas
Sed tamen ipsam rem facilest exponere verbis
Principio, rerum quam dicit homoeomerian
Ossa videlicet e pauxillis atque minutis 835
Ossibus hic et de pauxillis atque minutis
Visceribus viscus gigni sanguenque creari
Sanguinis inter se multis coeuntibus guttis
Ex aurique putat micis consistere posse
Aurum et de terris terram concrescere parvis, 840
Ignibus ex ignis, umorem umoribus esse
Cetera consimili fingit ratione putatque
Nec tamen esse ulla de parte in rebus inane
Concedit neque corporibus finem esse secandis
Quare in utraque mihi pariter ratione videtur 845
Errare atque illi, supra quos diximus ante
Adde quod inbecilla nimis primordia fingit;
Si primordia sunt, simili quae praedita constant
Natura atque ipsae res sunt aequeque laborant
Et pereunt, neque ab exitio res ulla refrenat. 850
Nam quid in oppressu valido durabit eorum
Ut mortem effugiat, leti sub dentibus ipsis?
Ignis an umor an aura? quid horum? sanguen an ossa?
Nil ut opinor, ubi ex aequo res funditus omnis
Tam mortalis erit quam quae manifesta videmus 855
Ex oculis nostris aliqua vi victa perire
At neque reccidere ad nihilum res posse neque autem
Crescere de nihilo testor res ante probatas
Praeterea quoniam cibus auget corpus alitque
Scire licet nobis venas et sanguen et ossa 860
860a
Sive cibos omnis commixto corpore dicent
Esse et habere in se nervorum corpora parva
Ossaque et omnino venas partisque cruoris
Fiet uti cibus omnis et aridus et liquor ipse
Ex alienigenis rebus constare putetur, 865
Ossibus et nervis sanieque et sanguine mixto
Praeterea quae cumque e terra corpora crescunt
Si sunt in terris, terram constare necessest
Ex alienigenis, quae terris exoriuntur
Transfer item, totidem verbis utare licebit: 870
In lignis si flamma latet fumusque cinisque
Ex alienigenis consistant ligna necessest
[Praeterea tellus quae corpora cumque alit auget]
Ex alienigenis, quae lignis oriuntur
Linquitur hic quaedam latitandi copia tenvis, 875
Id quod Anaxagoras sibi sumit, ut omnibus omnis
Res putet inmixtas rebus latitare, sed illud
Apparere unum, cuius sint plurima mixta
Et magis in promptu primaque in fronte locata
Quod tamen a vera longe ratione repulsumst; 880
Conveniebat enim fruges quoque saepe, minaci
Robore cum in saxi franguntur, mittere signum
Sanguinis aut aliquid, nostro quae corpore aluntur
Cum lapidi in lapidem terimus, manare cruorem
Consimili ratione herbis quoque saepe decebat, 885
Et latices dulcis guttas similique sapore
Mittere, lanigerae quali sunt ubere lactis
Scilicet et glebis terrarum saepe friatis
Herbarum genera et fruges frondesque videri
Dispertita inter terram latitare minute, 890
Postremo in lignis cinerem fumumque videri
Cum praefracta forent, ignisque latere minutos
Quorum nil fieri quoniam manifesta docet res
Scire licet non esse in rebus res ita mixtas
Verum semina multimodis inmixta latere 895
Multarum rerum in rebus communia debent
'At saepe in magnis fit montibus' inquis 'ut altis
Arboribus vicina cacumina summa terantur
Inter se validis facere id cogentibus austris
Donec flammai fulserunt flore coorto.' 900
Scilicet et non est lignis tamen insitus ignis
Verum semina sunt ardoris multa, terendo
Quae cum confluxere, creant incendia silvis
Quod si facta foret silvis abscondita flamma
Non possent ullum tempus celarier ignes, 905
Conficerent volgo silvas, arbusta cremarent
Iamne vides igitur, paulo quod diximus ante
Permagni referre eadem primordia saepe
Cum quibus et quali positura contineantur
Et quos inter se dent motus accipiantque, 910
Atque eadem paulo inter se mutata creare
Ignes et lignum? quo pacto verba quoque ipsa
Inter se paulo mutatis sunt elementis
Cum ligna atque ignes distincta voce notemus
Denique iam quae cumque in rebus cernis apertis 915
Si fieri non posse putas, quin materiai
Corpora consimili natura praedita fingas
Hac ratione tibi pereunt primordia rerum:
Fiet uti risu tremulo concussa cachinnent
Et lacrimis salsis umectent ora genasque. 920
Nunc age, quod super est, cognosce et clarius audi
Nec me animi fallit quam sint obscura; sed acri
Percussit thyrso laudis spes magna meum cor
Et simul incussit suavem mi in pectus amorem
Musarum, quo nunc instinctus mente vigenti 925
Avia Pieridum peragro loca nullius ante
Trita solo. iuvat integros accedere fontis
Atque haurire iuvatque novos decerpere flores
Insignemque meo capiti petere inde coronam
Unde prius nulli velarint tempora Musae; 930
Primum quod magnis doceo de rebus et artis
Religionum animum nodis exsolvere pergo
Deinde quod obscura de re tam lucida pango
Carmina musaeo contingens cuncta lepore
Id quoque enim non ab nulla ratione videtur; 935
Sed vel uti pueris absinthia taetra medentes
Cum dare conantur, prius oras pocula circum
Contingunt mellis dulci flavoque liquore
Ut puerorum aetas inprovida ludificetur
Labrorum tenus, interea perpotet amarum 940
Absinthi laticem deceptaque non capiatur
Sed potius tali facto recreata valescat
Sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque videtur
Tristior esse quibus non est tractata, retroque
Volgus abhorret ab hac, volui tibi suaviloquenti 945
Carmine Pierio rationem exponere nostram
Et quasi musaeo dulci contingere melle
Si tibi forte animum tali ratione tenere
Versibus in nostris possem, dum perspicis omnem
Naturam rerum, qua constet compta figura. 950
Sed quoniam docui solidissima materiai
Corpora perpetuo volitare invicta per aevom
Nunc age, summai quaedam sit finis eorum
Nec sit, evolvamus; item quod inane repertumst
Seu locus ac spatium, res in quo quaeque gerantur, 955
Pervideamus utrum finitum funditus omne
Constet an immensum pateat vasteque profundum
Omne quod est igitur nulla regione viarum
Finitumst; namque extremum debebat habere
Extremum porro nullius posse videtur 960
Esse, nisi ultra sit quod finiat, ut videatur
Quo non longius haec sensus natura sequatur
Nunc extra summam quoniam nihil esse fatendum
Non habet extremum, caret ergo fine modoque
Nec refert quibus adsistas regionibus eius; 965
Usque adeo, quem quisque locum possedit, in omnis
Tantundem partis infinitum omne relinquit
Praeterea si iam finitum constituatur
Omne quod est spatium, si quis procurrat ad oras
Ultimus extremas iaciatque volatile telum, 970
Id validis utrum contortum viribus ire
Quo fuerit missum mavis longeque volare
An prohibere aliquid censes obstareque posse?
Alterutrum fatearis enim sumasque necessest
Quorum utrumque tibi effugium praecludit et omne 975
Cogit ut exempta concedas fine patere
Nam sive est aliquid quod probeat efficiatque
Quo minus quo missum est veniat finique locet se
Sive foras fertur, non est a fine profectum
Hoc pacto sequar atque, oras ubi cumque locaris 980
Extremas, quaeram: quid telo denique fiet?
Fiet uti nusquam possit consistere finis
Effugiumque fugae prolatet copia semper
Praeterea spatium summai totius omne
Undique si inclusum certis consisteret oris 985
Finitumque foret, iam copia materiai
Undique ponderibus solidis confluxet ad imum
Nec res ulla geri sub caeli tegmine posset
Nec foret omnino caelum neque lumina solis
Quippe ubi materies omnis cumulata iaceret 990
Ex infinito iam tempore subsidendo
At nunc ni mirum requies data principiorum
Corporibus nullast, quia nil est funditus imum
Quo quasi confluere et sedes ubi ponere possint
Semper in adsiduo motu res quaeque geruntur 995
Partibus cunctis, infernaque suppeditantur
Ex infinito cita corpora materiai
Postremo ante oculos res rem finire videtur;
Aer dissaepit collis atque aera montes
Terra mare et contra mare terras terminat omnis; 1000
Omne quidem vero nihil est quod finiat extra
Est igitur natura loci spatiumque profundi
Quod neque clara suo percurrere fulmina cursu
Perpetuo possint aevi labentia tractu
Nec prorsum facere ut restet minus ire meando; 1005
Usque adeo passim patet ingens copia rebus
Finibus exemptis in cunctas undique partis
Ipsa modum porro sibi rerum summa parare
Ne possit, natura tenet, quae corpus inane
Et quod inane autem est finiri corpore cogit, 1010
Ut sic alternis infinita omnia reddat
Aut etiam alterutrum, nisi terminet alterum eorum
Simplice natura pateat tamen inmoderatum
Nec mare nec tellus neque caeli lucida templa
Nec mortale genus nec divum corpora sancta 1015
Exiguum possent horai sistere tempus;
Nam dispulsa suo de coetu materiai
Copia ferretur magnum per inane soluta
Sive adeo potius numquam concreta creasset
Ullam rem, quoniam cogi disiecta nequisset. 1020
Nam certe neque consilio primordia rerum
Ordine se suo quaeque sagaci mente locarunt
Nec quos quaeque
Sed quia multa modis multis mutata per omne
Ex infinito vexantur percita plagis, 1025
Omne genus motus et coetus experiundo
Tandem deveniunt in talis disposituras
Qualibus haec rerum consistit summa creata
Et multos etiam magnos servata per annos
Ut semel in motus coniectast convenientis, 1030
Efficit ut largis avidum mare fluminis undis
Integrent amnes et solis terra vapore
Fota novet fetus summissaque gens animantum
Floreat et vivant labentis aetheris ignes
Quod nullo facerent pacto, nisi materiai 1035
Ex infinito suboriri copia posset
Unde amissa solent reparare in tempore quaeque
Nam vel uti privata cibo natura animantum
Diffluit amittens corpus, sic omnia debent
Dissolui simul ac defecit suppeditare 1040
Materies aliqua ratione aversa viai
Nec plagae possunt extrinsecus undique summam
Conservare omnem, quae cumque est conciliata
Cudere enim crebro possunt partemque morari
Dum veniant aliae ac suppleri summa queatur; 1045
Inter dum resilire tamen coguntur et una
Principiis rerum spatium tempusque fugai
Largiri, ut possint a coetu libera ferri
Quare etiam atque etiam suboriri multa necessest
Et tamen ut plagae quoque possint suppetere ipsae, 1050
Infinita opus est vis undique materiai
Illud in his rebus longe fuge credere, Memmi
In medium summae quod dicunt omnia niti
Atque ideo mundi naturam stare sine ullis
Ictibus externis neque quoquam posse resolvi 1055
Summa atque ima, quod in medium sint omnia nixa
Ipsum si quicquam posse in se sistere credis
Et quae pondera sunt sub terris omnia sursum
Nitier in terraque retro requiescere posta
Ut per aquas quae nunc rerum simulacra videmus; 1060
Et simili ratione animalia suppa vagari
Contendunt neque posse e terris in loca caeli
Reccidere inferiora magis quam corpora nostra
Sponte sua possint in caeli templa volare;
Illi cum videant solem, nos sidera noctis 1065
Cernere et alternis nobiscum tempora caeli
Dividere et noctes parilis agitare diebus
Sed vanus stolidis haec
Amplexi quod habent perv
Nam medium nihil esse potest 1070
Infinita; neque omnino, si iam
Possit ibi quicquam consistere
Quam quavis alia longe ratione
Omnis enim locus ac spatium, quod in
Per medium, per non medium, concedere 1075
Aeque ponderibus, motus qua cumque feruntur
Nec quisquam locus est, quo corpora cum venerunt
Ponderis amissa vi possint stare inani;
Nec quod inane autem est ulli subsistere debet
Quin, sua quod natura petit, concedere pergat. 1080
Haud igitur possunt tali ratione teneri
Res in concilium medii cuppedine victae
Praeterea quoniam non omnia corpora fingunt
In medium niti, sed terrarum atque liquoris
Umorem ponti magnasque e montibus undas, 1086
Et quasi terreno quae corpore contineantur, 1085
At contra tenuis exponunt aeris auras 1087
Et calidos simul a medio differrier ignis
Atque ideo totum circum tremere aethera signis
Et solis flammam per caeli caerula pasci, 1090
Quod calor a medio fugiens se ibi conligat omnis
Nec prorsum arboribus summos frondescere ramos
Posse, nisi a terris paulatim cuique cibatum
1094-1101
Ne volucri ritu flammarum moenia mundi 1102
Diffugiant subito magnum per inane soluta
Et ne cetera consimili ratione sequantur
Neve ruant caeli tonitralia templa superne 1105
Terraque se pedibus raptim subducat et omnis
Inter permixtas rerum caelique ruinas
Corpora solventes abeat per inane profundum
Temporis ut puncto nihil extet reliquiarum
Desertum praeter spatium et primordia caeca. 1110
Nam qua cumque prius de parti corpora desse
Constitues, haec rebus erit pars ianua leti
Hac se turba foras dabit omnis materiai
Haec sic pernosces parva perductus opella;
Namque alid ex alio clarescet nec tibi caeca 1115
Nox iter eripiet, quin ultima naturai
Pervideas: ita res accendent lumina rebus
( Lucretius )
www.ChordsAZ.com